Was de Tweede Wereldoorlog te voorkomen? De vraag is niet te beantwoorden, maar dat beslissingen in de jaren 1930 bepalend waren voor het verloop van de geschiedenis, beschrijft Tim Bouverie in Appeasement.

‘Het is vrede voor onze tijd.’ Triomfantelijk daalde Neville Chamberlain af uit het vliegtuig dat hem uit München bracht. In de Zuid-Duitse plaats had de Britse premier gesproken met zijn Franse collega Daladier en de dictators Mussolini en Hitler en zij waren tot een verdrag gekomen.

Iedereen weet dat de vredesverbintenis uit september 1938 uiteindelijk een loze belofte was. Een jaar later viel nazi-Duitsland Polen binnen en ontketende wat zou uitlopen op de Tweede Wereldoorlog. Door die afloop is het politieke beleid van Chamberlain in de geschiedschrijving terechtgekomen in de inleidende hoofdstukken over ‘wat vooraf ging’.

De jonge Britse historicus Tim Bouverie heeft een voortreffelijk boek geschreven waarin hij de Britse diplomatiek uit de jaren 1930 centraal stelt: Appeasement.

‘Cruciaal was dat München Hitler ervan overtuigde dat de westerse mogendheden nooit zouden vechten maar zijn eisen zouden blijven accepteren.’

Nieuwe wereldoorlog

De auteur toont overtuigend aan dat het beleid van appeasement geen kwestie was van slap toegeven maar juist van een krachtdadig en doelmatig toegeven aan de grillen van Hitler. De Duitse herbewapening, de bezetting van het Rijnland, de inval van Tsjechoslowakije werden oogluikend toegelaten.

Waarom plooide de Britse politiek zich zo gewillig naar de wensen van Hitler? Chamberlains regering gedoogde alle Duitse acties want zij wilde koste wat het kost een nieuwe oorlog voorkomen. De angst voor een strijd zoals de Eerste Wereldoorlog die onnoemlijk veel slachtoffers had geëist, ontnam haar alle slagvaardigheid.

Onverzadigbaar

De gedachte van appeasement was begrijpelijk, maar het probleem was dat de narcistische Chamberlain te lang vasthield aan zijn eigen gelijk. Hij ging daarbij uit van de redelijkheid van Hitler. Door hem iets toe te geven, zou hij tevreden gesteld zijn, zo redeneerde de Britse premier. Hij begreep niet dat de Führer deze houding als een zwakte zag. Zijn doordrammen werd immers niet met een ultimatum gestopt. Winston Churchill begreep beter dat de Duitse dictator onverzadigbaar was. Hij ageerde tegen de nazi’s en het regeringsbeleid vanuit de banken van het Lagerhuis.

De conclusie van de auteur over appeasement:

‘De verdediging van appeasement rust vooral op vier pijlers: de slechte staat van de Brits-Franse herbewapening betekende dat Groot-Brittannië noch Frankrijk vóór de herfst van 1939 klaar was voor oorlog; een uitbreken van de oorlog voor die datum had de publieke opinie en hoogstwaarschijnlijk het Britse Rijk ernstig verdeeld; Hitler bewees pas met de invasie van Tsjechoslowakije in maart 1939 dat hij niet te vertrouwen was; de poging om de gruwelen van een nieuwe wereldoorlog te vermijden door concessies te doen aan nazi-Duitsland was een redelijk beleid dat het proberen waard was.’

Duivelspact

In Appeasement draait het niet alleen om de persoonlijkheden van de grote politici. Bouverie put ook uit bronnen waardoor de activiteiten en gedachten van diplomaten en ambassadeurs aan het licht komen. Daardoor wordt duidelijk dat een deel van het Britse establishment een pro-Duitse positie innam. Onder hen waren mannen – en in mindere mate vrouwen – die als amateur-diplomaat naar Duitsland reisden met als doel de band tussen beide landen te verbeteren. In hoge mate lieten zij zich inpakken door de charismatisch optredende Hitler.

Het spookbeeld dat velen van het communisme hadden, was deels een verklaring dat zij de nazi’s niet als het Kwaad zagen; het zorgde er in ieder geval voor dat de Sovjet-Unie met argwaan werd bekeken. Een verbond tussen Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie kwam er dan ook niet – ondanks aandringen van de Russen. Hierdoor werd Stalin langzaam maar zeker in de armen van Hitler gedreven, met het Duivelspact – het niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en de Sovjet-Unie – als gevolg.

We zullen vechten…

Intrigerend is te lezen hoe de gevoelens van het Britse volk omsloegen na de inname van Tsjechoslowakije. Eerder dan hun premier zette het het pacifisme opzij en wilde het dat ‘zwijn’ aanpakken. Er waren immers genoeg concessies gedaan. Pas na  de Duitse inval in Polen, verklaarde de Britse regering op zondag 3 september 1939 de oorlog. Het beleid van appeasement had definitief afgedaan.

Levendig geschreven

Het Britse perspectief van Bouverie vormt geen belemmering voor de Nederlandse lezer. Kennis van het politieke bestel is niet noodzakelijk; de blik is gericht op de mensen achter het beleid. Waar nodig is de vertaler behulpzaam geweest om een noot met uitleg te plaatsen. De fotokaternen laten zien hoe de hoofdrolspelers eruitzien. De auteur heeft ervoor gezorgd dat je als lezer een levendig beeld hebt van wie zij waren en wat ze deden.

Tim Bouverie,

Appeasement, Chamberlain, Hitler, Churchill en de weg naar oorlog

(Amsterdam 2019)

ISBN 978 90 295 4058 2, € 31,50, 560 pag.

Uitgeverij De Arbeiderspers

[bol_product_links block_id=”bol_5e08774c37e58_selected-products” products=”9200000115887979″ name=”Appeasement” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FF9C38″ border_color=”D21C00″ width=”200″ cols=”1″ show_bol_logo=”1″ show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]