Cleopatra deelde het bed met de roemruchte Romeinen Julius Ceasar en Marcus Antonius. Toch was ze getrouwd met haar broers Ptolemaeus XIII en XIV. Cleopatra en Ptolemaeus: veelvoorkomende namen in de dynastie van de Ptolemaeën.

Dit is artikel nummer 4 in de reeks van elf incestueuze relaties uit de geschiedenis.

De Ptolemaeën: Grieks en Egyptisch

Buste van Alexander de Grote. Vaticaans museum. Foto: Jean-Pol GRANDMONT. Bron: wikimedia commons.

Even voorstellen: Ptolemaeus. De stichter van het koningshuis dat Egypte regeerde van 309 tot 30 voor Christus. Ptolemaeus was een generaal van Alexander de Grote.

De Ptolemaeën waren Grieks. Daarom werd Cleopatra (69-30 v.Chr.) door haar landgenoten niet als Egyptische gezien. Ze stamde af van een reeks doortrapte, bemoeizuchtige en wrede koningen en koninginnen.

Via stamvader Ptolemaeus claimde de dynastie verwantschap met Alexander de Grote. Dat was goede PR want Alexander was een even grote held voor Grieken als voor Romeinen en Egyptenaren. In bijna elk Egyptisch huishouden stond wel een beeld van hem.

Verder baseerden de Ptolemaeën hun legitimiteit op een totaal verzonnen verband met de farao’s die Egypte duizenden jaren regeerden. De traditie van het trouwen tussen broer en zus hoorde erbij. Daar lustten oude Egyptische farao’s zoals Toetanchamon immers wel pap van.

Cleopatra en Ptolemaeus: huwelijk tussen zus en broer

Ondanks dat (of juist doordat?) de Grieken geen woord voor incest kenden, trouwden de Ptolemaeën generaties lang voortdurend met hun broer of zus. Cleopatra en Ptolemaeus waren geen uitzondering.

Hun vader was Ptolemaeus XII en hun moeder Cleopatra V Tryphanea, de zus van haar vader. Net als andere historische vorstenhuizen hadden de Ptolemaeën weinig fantasie als het om het geven van namen aan hun kinderen ging. In hun geval heten de koningen allemaal Ptolemaeus en de koninginnen Arsinoë, Berenice of Cleopatra. De combinatie Cleopatra en Ptolemaeus kwam vaak voor. Cleopatra is trouwens Grieks voor ‘de roem van haar vaderen’. Een passende naam, want we kennen haar meer dan tweeduizend jaar later nog steeds.

Op de rand van burgeroorlog

Pompeius. Bron: wikimedia commons.

Toen Ptolemaeus XII stierf in 51 v.Chr. volgde Cleopatra hem als oudste van zijn kinderen op. Ze was regentes namens haar oudste broer Ptolemaeus en trouwde naar Egyptisch gebruik met hem. Zij werden Cleopatra en Ptolemaeus, nummers VII en XIII van hun naam.

Wacht even, denkt u als oplettende lezer, haar moeder is toch Cleopatra V? Waarom is zij Cleopatra VII? Dat is een raadsel. We weten niet wie Cleopatra VI was. Mogelijk een gestorven oudere zuster. Tenzij haar moeder nummer VI was en niet V. Die moeder is sowieso mysterieus: na 69 v.Chr. wordt ze nergens meer genoemd in de bronnen.

Cleopatra (VII voor het gemak) was zeventien en haar broertje tien toen zij trouwden. Het zat Cleopatra niet mee. Egypte had te kampen met toenemende voedseltekorten door de mislukte graanoogst van het jaar 50 v.Chr. Daardoor werd ze steeds minder populair.

In het buitenland was het ook onrustig. Ceasar en Pompeius, de twee machtigste mannen van Rome, waren in een burgeroorlog verwikkeld. Ze sloot een bondgenootschap met Pompeius omdat een bondgenoot van hem in het verleden haar vader vanuit gedwongen ballingschap weer op de Egyptische troon had gezet.

Ptolemaeus XIII en zijn raadgevers grepen de benauwde situatie aan om Cleopatra op haar beurt te verbannen. Zo dacht hij zijn zus in 48 v.Chr. buitenspel te kunnen zetten. Van je familie moet je het hebben.

Cleopatra toonde karakter. Ze droop niet met hangende pootjes af naar Rome, maar besloot dichter bij huis, in een provincie die haar nog trouw was (Syrië) een leger op te bouwen. Haar broer had inmiddels zijn eigen leger van 20.000 man. Een Egyptische burgeroorlog broeide tussen Cleopatra en Ptolemaeus.

Het liep anders.

Julius Ceasar. Bron: wikimedia commons.

Iets later dat jaar vluchtte Pompeius na een verpletterende nederlaag tegen Ceasar naar Egypte. Ptolemaeus besloot Pompeius om zeep te helpen. De man was nauwelijks met een bootje op het strand aangekomen of een van zijn eigen (door de Egyptenaren omgekochte) officieren stak hem dood. Waarschijnlijk dacht Ptolemaeus in het gevlij bij Ceasar te komen door zijn aartsrivaal een kopje kleiner te maken.

Drie of vier dagen later arriveerde Ceasar in de voetsporen van Pompeius in Alexandrië. Toen hij het afgehakte en ingezouten hoofd van Pompeius van een Egyptische ambtenaar op een presenteerblaadje kreeg werd hij woedend. Zo dient geen enkele Romeinse generaal behandeld te worden!

Het was duidelijk dat de bevolking van Alexandrië hem alles behalve gunstig gezind was. Er waren opstootjes en rellen vanwege zijn komst. Ceasar trok zich met zijn lijfwacht (veel troepen had hij niet) tactisch terug in een bijgebouw op het terrein van het Ptolemaeën paleis. Vervolgens ontbood hij de Egyptische puber en zijn zus. Cleopatra en Ptolemaeus. Hij kwam niet, zij wel.

Cleopatra stapt de wereldgeschiedenis in

Buste (gedateerd 30-40 v.Chr.) in het Altes Museum te Berlijn. Vermoedelijk is het Cleopatra. Foto: Marco Bubke. Bron: wikimedia commons.

Cleopatra koos dit moment om het politieke wereldtoneel te betreden. Zij wist ondanks aanwezigheid van de soldaten van Ptolemaeus heimelijk het paleis in te komen voor een audiëntie met Ceasar. Het verhaal gaat dat ze zich liet binnensmokkelen door een trouwe dienaar in een grote zak. Ceasar was ongetwijfeld verrast door deze entree.

Cleopatra was eenentwintig, hij tweeënvijftig. Ceasar moet iets in haar gezien hebben want in plaats van haar te onthoofden, steunde hij haar tegen Ptolemaeus.

Dat was geen makkelijke beslissing want het leger van haar broer belegerde hen maandenlang in het paleis. Pas in maart 47 arriveerden Romeinse versterkingen die hen uit deze situatie bevrijdden. De strijd tussen Cleopatra en Ptolemaeus kwam spoedig tot een einde. Tijdens hevige gevechten kwam Ptolemaeus om het leven. Hij verdronk (of werd verzopen). In de tussentijd had hij zijn andere zus Arsinoë tot koningin gemaakt. Zij werd gevangen genomen en naar Rome gebracht.

Cleopatra en Ptolemaeus XIV
Ceasar zette Cleopatra weer op te troon. Zij trouwde met haar andere broer die ook Ptolemaeus heet. De elfjarige jongen werd Ptolemaeus XIV. Weer een combinatie van Cleopatra en Ptolemaeus. Zij zou echter geen kinderen van hem krijgen.

Cleopatra en Ptolemaeus XV
Wel was ze zwanger van Ceasars zoon. Zijn eerste naam werd ook Ptolemaeus, maar zijn tweede naam was Ceasar. Hij was Ceasarion: kleine Caesar. Toen Ptolemaeus XIV stierf in 44 v.Chr. werd Ceasarion Ptolemaeus XV.

De laatste farao

Cleopatra zou na de moord op Ceasar in 44 v.Chr. nog met een andere machtige Romein het bed en een politiek bondgenootschap delen: Marcus Antonius. Zij werden in 30 v.Chr. verslagen door hun tegenstander Octavianus, de latere Romeinse keizer Augustus. Cleopatra pleegde, naar het schijnt, zelfmoord en haar geliefde ook. Zij was de laatste Egyptische farao. Na haar werd Egypte een provincie van Rome. De band tussen Cleopatra en Rome kwam tot een einde.

Bron en copyright: Historiën.

Meer schandalige seks op Historiën

11 incestueuze relaties uit de geschiedenis (overzicht en inleiding)

Schandalige seks special

Bronnen

The medicalbag.com, impact of royal inbreeding part III, 5 juni 2014 (themedicalbag.com)

Schiff, Stacy, Cleopatra: een vrouwenleven (Amsterdam 2010), vertaling van: Cleopatra (Londen 2010)

Wilkinson, Toby, Het oude Egypte: opkomst en ondergang van een beschaving (Amsterdam 2011), vertaling van: The rise and fall of Ancient Egypt: the history of a civilisation from 3000 BC to Cleopatra (Londen 2010)

[bol_product_links block_id=”bol_562d3db03cb69_selected-products” products=”1001004011507177,1001004009993109,1001004011763006″ name=”Cleopatra” sub_id=”” link_color=”D68F00″ subtitle_color=”D6982D” pricetype_color=”FF642B” price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFBD7A” border_color=”D27700″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]

Tim Wachelder

Tim Wachelder studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in Europese Expansiegeschiedenis. Behalve over koloniale geschiedenis schrijft hij ook over militaire, culturele en Nijmeegse geschiedenis. Sinds 2007 is hij webredacteur bij Historiën.

More Posts