“Van Agt, ach ja…”, verzuchtten zijn huidige CDA-partijgenoten. In linkse kringen bejubelen ze zijn pro-Palestinastandpunten. Van Agt is en blijft een buitenbeentje in de politiek.

Silitair

Nemen we het aantal premiers in de laatste kwart eeuw in ogenschouw, lijkt de Nederlandse politiek een oase van rust. Als dertiger heb ik slechts de minister-presidenten Balkenende, Kok en Lubbers bewust meegemaakt. Lubbers voorganger Dries van Agt is mij bekend als éminence grise die desgevraagd zijn commentaar geeft bij gebeurtenissen zoals overlijden van leden van de Koninklijke familie en herdenkingen van politieke evenementen.

Intrigerend

Twee aspecten vallen op tijdens zijn optreden. Allereerst het bijzondere taalgebruik: weldoordracht, archaïsche woordkeuze en dat gebracht met typerende non-verbale gewoonten zoals de gevouwen handen. Ten tweede blijkt uit begeleidend commentaar van anderen dat Van Agt in de eenentwintigste eeuw echt een ander geluid laat horen dan als politicus uit de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw. Met name zijn pleidooi voor de Palestijnse zaak, laat een breuk zien met de pro-Israëlische standpunten waarvoor de Nederlandse regeringen destijds stonden. Om die reden haalde Groen Links hem met ovationeel applaus binnen als spreker. Binnen zijn eigen CDA zijn er velen die hun wenkbrauwen optrekken en zich distantiëren van de uitspraken van hun oud-voorganger. Kortom, een intrigerend man.

Solitair

Over hem is eind 2007 De eenzame fietser verschenen. De titel slaat op zijn voorliefde voor de wielersport en de solitaire weg die hij als politicus koos. Auteur Adrianus Koster interviewde politieke vriend en vijand die Van Agt tijdens zijn loopbaan in Den Haag nabij waren. De hoofdpersoon heeft zijn volle medewerking verleend, want het grootste deel van het boek bestaat uit herinneringen van Van Agt en reacties op uitspraken van collega’s. Collega’s onder wie partijgenoot Ruud Lubbers, PvdA’ers Jan Pronk en Marcel van Dam, D66’ers Jan Terlouw en Hans van Mierlo en VVD’er Hans Wiegel.

Interviews

Het boek is een aaneenschakeling van interviews die de lezer door de politieke loopbaan van Van Agt leiden. Als jurist treedt hij in verschillende kabinetten op als minister van Justitie. Daarna is hij van drie kabinetten de premier: allereerst van het liefdeshuwelijk CDA/VVD met vriend Wiegel, daarna van het vechtkabinet CDA/PvdA/D’66 en na spoedig mislukken hiervan nog een aantal maanden het rompkabinet CDA/D’66. Als partijpoliticus heeft hij een waardevolle rol gespeeld bij de totstandkoming van het CDA uit de drie confessionele partijen. In 1982 liet hij de landelijke politiek voor wat het was.

Afkeer linkse politiek

Uit het voorwoord blijkt dat de auteur een actief CDA-lid is. Dat is eerlijk, maar ook in de rest van het boek doet Koster daarover niet geheimzinnig. Zijn politieke voorkeur blijkt niet zozeer uit zijn keuze voor geïnterviewden. Politieke tegenstanders mogen hun zegje doen. Met name Jaap Boersma houdt bepaald geen lofzang, zoals op Van Agts twijfel om premier te worden in 1977: Van Agt wilde geen premier worden? Een politicus moet iets willen en niet achteraf zitten zaniken “het was niet de bedoeling”. Ik ga er daarbij van uit dat Boersma per ongeluk ontbreekt in het rijtje ‘Zij waren erbij’ waarin alle betrokken politici en beleidsmedewerkers de revue passeren.

Kok

Ook laat Koster zich niet overdreven jubelend uit over CDA-leden of de partij zelf. Maar de auteur laat zich in de kaart kijken bij zijn afkeer voor de linkse politiek. Iets te vaak gebruikt hij de woorden ‘arrogant’ en ‘chagrijn’ om hen te typeren waardoor zijn rol als neutraal observator in gevaar komt. Ook al geven de oude socialisten wel toe dat zij, en met name Joop den Uyl, politiek wel zeer serieus namen en hun gedrag tegenover de relativerende Van Agt verstikkend moet hebben gewerkt. Typerend is ook de volgende frase: “Had het land, althans het niet-linkse deel, gezucht onder een tweede en misschien nog wel een derde kabinet-Den Uyl, waarna een nog veel hardere sanering van de overheidsfinanciën had moeten plaatsvinden dan onder Lubbers en Balkenende gebeurde.” Dat hij kabinetten onder Den Uyl spilzucht verwijt, is misschien verdedigbaar. Maar tussen Lubbers en Balkenende was toch echt nog een premier. Waar is Wim Kok, die al onder Lubbers III als minister van Financiën zich van een zuinige kant liet zien. Hij heeft samen met VVD-minister Gerrit Zalm toch succesvol gewerkt aan verkleining van de staatsschuld.

Mysterie niet ontraadseld

Het begeleidende schrijven tussen de interviews door is over het algemeen summier. Zeker waar het gaat om de uiteenzetting van kwesties als kapingen, had het nuttig geweest om de maatschappelijke achtergrond meer uit te diepen alvorens de politieke activiteiten ter sprake te brengen. Dit had de zeggingskracht van de interviews ten goede gekomen. Nu blijft het verhaal beperkt tot de “Haagse kaasstolp” waar alles zich afspeelt. “Een intrigerend, onvoorspelbaar fenomeen” noemt Koster Van Agt. Helaas blijft het teveel bij deze vaststelling en blijft het doorgronden achterwege. Illustrerend is de passage in de conclusie ‘De betekenis van Van Agt’: “Hoe kijken onze informanten thans tegen van Agt aan? Frappant is hierbij dat zijn meeste politieke tegenstanders van destijds in retrospect mild zijn in hun oordeel. Sommigen geven zelfs openlijk toe hem destijds verkeerd te hebben behandeld. Het meest kritisch zijn Van Agts politieke vrienden, afkomstig uit de antirevolutionaire hoek.” Deze vaststelling is interessant genoeg om tegen het licht te houden, maar de auteur vervolgt: “Hoe het ook zij, bijna iedereen vindt Van Agt een aardige man.”

Het mysterie Van Agt wordt dus niet ontraadseld. Niettemin is De eenzame fietser prettige literatuur voor politiek geïnteresseerden. Het is als een reünie waarbij de tijd helend heeft gewerkt op de tegenstellingen van weleer en ieder zich beter kan verplaatsen in de houding van de ander. Ook de uitspraken van Van Agt zijn het alleen om zijn woordkeus waard om gelezen te worden. Wat dat betreft; spijtig dat het geen luisterboek is.

Koster, A.,

De eenzame fietser, Insiders over de politieke loopbaan van Dries van Agt

(Culemborg 2007).
ISBN 978-90-5940-331-4;
Uitgeverij Van Duuren Media B.V., http://www.vanduurenmedia.nl/

In mei 2008 kwam de officiële biografie over Van Agt uit: Tour de Force.

[bol_product_links block_id=”bol_5bba0d34116ae_selected-products” products=”1001004006859455,1001004005524973,1001004005763684″ name=”van agt” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FF9C38″ border_color=”D21C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”1″ show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]