De Hoekse en Kabeljauwse twisten

Utrecht 15e eeuwDe Hoekse en Kabeljauwse twisten zijn onlosmakelijk verbonden met de beroemde ridder Jan van Schaffelaar. In dit artikel de achtergronden van dit conflict, dat 140 jaar duurde.

Utrecht 15e eeuw

Utrecht in de vijftiende eeuw. Onbekende schilder. Bron: Wikipedia

Van 1350 tot 1490 woedde er in de Nederlanden een ingewikkelde oorlog die bekend staat als de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De aanleiding van het conflict vond plaats in 1345, toen de graaf van Holland overleed zonder kinderen na te laten. Willem werd opgevolgd door zijn zus, Margaretha van Beieren, maar ook haar zoon, Willem V, toen pas dertien jaar, kreeg bestuurlijke macht.

Diverse Hollandse edelen gingen zich met de situatie bemoeien. Een deel wilde dat Willem V meer macht kreeg, maar een ander deel was daar fel op tegen. De aanhangers van Willem V werden Kabeljauwen genoemd, waarschijnlijk omdat in het Beierse familiewapen blauwe ruiten zaten, die deden denken aan schubben van een vis. Margaretha’s aanhangers werden vervolgens Hoeken genoemd, omdat men met een ‘hoek’ (haak) een kabeljauw ving[1].

Edelen en steden op zoek naar eigenbelang

Als snel mengden niet alleen de edelen, maar ook de steden zich in het conflict. Het was een strijd die niet om principes draaide, maar om eigenbelang. De edelen waren vooral uit op het vergroten van hun eigen macht en invloed, terwijl de steden graag elkaars handelsrechten wilden overnemen[2]. Zowel steden als edelen wisselden regelmatig van partij. Ze kozen voor de kant waar op dat moment het meeste voordeel te behalen viel.

Escalatie van het conflict

In de jaren die volgenden vonden regelmatig zware gevechten plaats tussen beide partijen. De echte escalatie vond plaats in 1417, toen Jacoba van Beieren haar vader Willem VI opvolgde. Ze steunde daarbij voornamelijk op een partij, de Hoeken, wat haar toch al wat zwakkere positie als vrouw aan de macht geen goed deed. Haar oom, de Luikse bisschop Jan van Beieren, zag zijn kans schoon en maakte eveneens aanspraak op de heerschappij over Holland, daarbij gesteund door de Kabeljauwen.

Steeds meer steden gingen zich met de strijd bemoeien en het aantal slachtoffers van de strijd bleef stijgen, temeer omdat ook de bevolking er steeds meer bij betrokken raakte. Steden als Rotterdam en Leiden werden wekenlang door de troepen van Jan van Beieren belegerd, waarbij de bevolking uitgehongerd werd.

Toen Philips van Bourgondië in 1425 Jan van Beieren opvolgde, escaleerde de strijd nog verder. Ook steden in het noorden van Holland raakten betrokken bij de oorlog. In 1428 sloten Jacoba van Beieren en Philips van Bourgondië vrede, maar de spanningen verdwenen niet.

Nieuwe escalatie en het einde van het conflict

In 1482 escaleerde het conflict weer toen Hoeken zich verzetten tegen de benoeming van Maximiliaan I van Oostenrijk. (In dit deel van de strijd is ook Jan van Schaffelaar actief). In plaats van Maximiliaan kozen zij Jonker Frans van Brederode als hun leider. Deze Jonker Frans wist in 1489 Rotterdam te veroveren en probeerde van daaruit tevergeefs steden als Delft, Gouda en Schiedam in te nemen. Hierbij kreeg hij hulp van de Hertog van Gelre, waarbij een veldheer uit Gelre genaamd Reynier van Broeckhuysen hem steunde. Nadat Jonker Frans gevangen was genomen en kort daarop overleed in 1490 waren deze twisten geëindigd.

 


[1] http://www.geschiedenisvanzuidholland.nl/verhalen/verhaal/115/hoeken-en-kabeljauwen-strijden-om-de-macht

[2] In de middeleeuwen hadden de steden verschillende handelsrechten. Met het handelsrecht mochten de steden handelen is producten als bier en laken. De steden hadden niet allemaal dezelfde handelsrechten. De machtigste steden hadden vaak ook de meeste handelsrechten.  

Websites:

Historiën: artikel Jan van Schaffelaar

Erik Sweers

Erik Sweers studeerde van 1997 tot 2004 geschiedenis aan de universiteit van Utrecht. Sinds 2008 is hij redacteur voor Historiën. Erik heeft in samenwerking met diverse uitgeverijen lesmateriaal voor het voorgezet onderwijs gemaakt, zoals GeschiedenisNU en de geschiedenislesmethode Columbus.

More Posts - Website

2 Reacties op De Hoekse en Kabeljauwse twisten

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Schrijf je in voor TOEN!