De Iraanse gijzelingscrisis: 4 november 1979
Vier november 1979. Tumult bij de Amerikaanse ambassade in de Iraanse hoofdstad Teheran. Een enorme, woedende mensenmassa wil de Amerikaanse ambassade binnenkomen. Wat eerst een gewone demonstratie lijkt tegen de Amerikaanse steun aan de corrupte, pro-Westerse sjah Mohammed Reza Pahlavi, slaat al vrij snel om in een bestorming en bezetting van de ambassade. De demonstranten eisen de uitlevering van Pahlavi, iets wat de Amerikanen altijd hebben geweigerd.
Iraanse Revolutie
De gebeurtenissen die aan de bestorming vooraf gingen, begonnen al een paar jaar eerder. In 1977 begonnen Iraanse studenten een opstand tegen de sjah, die in 1953 met behulp van de Amerikaanse CIA (Central Intelligence Agency) aan de macht was gekomen. De studenten wilden een staat die islamitischer was en minder op het westen gericht. De sjah zag daar niets in en de Iraanse Revolutie was in december 1978 een feit. De sjah vetrok op 16 januari 1979 – de bedoeling was tijdelijk – naar het buitenland en droeg de macht even over aan Shapur Bakthiar. Maar met het vertrek van de sjah was de weg vrijgemaakt voor de gevluchte Iraanse geestelijk leider ajatollah Khomeini, die twee weken na het vertrek van de sjah na vijftien jaar ballingschap weer voet op Iraanse bodem zette.
Referendum
Na de terugkeer van Khomeini volgden de ontwikkelingen elkaar snel op. De anti-Amerikaanse Khomeini liet Bakthiar afzetten en schreef een referendum uit over de vraag of de monarchie wel of niet plaats moest maken voor een islamitische staat. De Iraniërs kozen voor dat laatste.
Bezettingsplan
In die anti-Amerikaanse stemming bedachten een aantal Iraanse studenten een plan om de Iraanse revolutie verder te steunen. De Amerikaanse ambassade in Teheran zou een aantal dagen bezet worden en het ambassadepersoneel zou voor die paar dagen in gijzeling worden genomen. Maar dit plan liep al snel volkomen uit de hand. Onder de Iraanse bevolking was de steun voor de bezetting heel groot en zelfs ajatollah Khomeini keurde de gijzeling goed. Met de steun van de bevolking en de goedkeuring van de hoogste geestelijk leider konden de bezetters van de ambassade niet meer terug….
Uitlevering van de Sjah
Nu er sprake was van een serieuze gijzeling eisten de bezetters van de Amerikaanse ambassade de uitlevering van de Iraanse sjah, op dat moment in de Verenigde Staten was om behandeld te worden tegen kanker. De Amerikanen weigerden.
Ontsnappingen en vrijlatingen
Niet alle Amerikaanse diplomaten waren aanwezig toen hun ambassade werd bestormd. Een aantal Amerikanen die in een apart consulaatgebouw op het ambassadeterrein werkten, wisten tijdens de bestorming in twee groepen de straten van Teheran in te vluchten. Het plan was om de Britse ambassade te bereiken. Een groep liep recht in de armen van Iraanse demonstranten en werd meteen teruggebracht naar het ambassadeterrein. De andere groep leek hetzelfde te overkomen, maar dit groepje kon net op tijd onderduiken in het huis van een van de ambassademedewerkers uit die groep. Vanaf dat moment startte een zwerftocht, van plek naar plek, tot ze onderdak vonden in de woning van de Canadese ambassadeur en de Canadese immigratiemedewerker. De zes bleven hier 79 dagen ondergedoken.
[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=w918Eh3fij0[/youtube]In 2012 kwam de film Argo uit, met Ben Affleck. Argo is gebaseerd op de ontsnapping van de zes Amerikaanse ambassademedewerkers.
Met goedkeuring van de Canadese regering werd er een plan ontwikkeld om de zes Amerikanen uit Iran te laten ontsnappen. In samenwerking met de CIA maakten de Canadezen valse Canadese paspoorten met vervalste Iraanse uitreisvisa. Als ontsnappingscenario had de CIA een fictieve film bedacht, Argo. De zes Amerikanen moesten doorgaan voor acteurs die in Argo meespeelden. De list slaagde en op 28 januari 1980 ontsnapten de zes diplomaten. De Canadese ambassade werd dezelfde dag gesloten.
Gijzelaar Barry Rosen, tijdens een van de ‘optredens’ van de gijzelaars. De man met de koffer is volgens sommige oud-gijzelaars de latere Iraanse president Mahmoud Ahmedinejad, hoewel dat officieel door alle betrokkenen wordt ontkend. bron: wikimedia commons
Van de 63 gegijzelden lieten de ambassadebezetters al snel 13 vrouwen en getinte mensen vrij. Voor de rest begonnen maanden van onzekerheid. In juli 1980 werd er nog een gijzelaar vrijgelaten, omdat hij aan een spierziekte leed.
Operatie Eagle Claw
Omdat de Iraanse bezetters niet te bewegen waren hun gijzeling op te geven, probeerden de Amerikanen met harde hand een einde te maken aan de situatie. Eind april 1980 werden Amerikaanse Special Forces per helikopter diep Iran ingevlogen, in een poging de gijzelaars te bevrijden.
De helikopters vlak voor vertrek. Ze zijn overgespoten in een zandkleur, zonder herkenningstekens. bron: wikimedia commons
De zeven helikopters kwamen in een zandstorm terecht, waardoor er twee in de problemen kwamen. Met nog vijf helikopters over was er te weinig capaciteit om alle gijzelaars mee terug te nemen en president Carter blies de missie af. De rampspoed was nog niet voorbij, want tijdens het bijtanken van de helikopters kwam het tanktoestel met de tankende helikopter in botsing. Beide toestellen stortten neer. In de eerder achtergelaten helikopters vonden Iraanse troepen documenten over Amerikaanse CIA-agenten in Teheran. De Amerikaanse bevrijdingsmissie was totaal mislukt.
Het wrak van het neergestorte tanktoestel. bron: wikimedia commons
Akkoorden van Algiers
Met de mislukte reddingspoging nog vers in het geheugen kwamen de Amerikanen weer aan de onderhandelingstafel zitten. Op 19 januari 1981 kwam er een einde aan de gijzeling door de Akkoorden van Algiers. Na veertien maanden werd de vrijlating geregeld en werden de bevroren Iraanse banktegoeden weer vrijgegeven. Ook werd afgesproken van de Amerikanen achteraf geen schadevergoeding van Iran konden eisen. De gijzeling was na 444 dagen ten einde.
De gijzelaars komen met de Freedom One weer veilig aan op Amerikaanse bodem. bron: wikimedia commons
