De kleurrijke en omstreden admiraal Witte de With
De grootste helden uit de Vaderlandse Geschiedenis zijn afkomstig uit de Nederlandse vloot: Michiel de Ruyter, Maarten Tromp, Piet Hein en Witte de With. De laatstgenoemde admiraal staat door zijn moeilijke karakter en betrokkenheid bij de slavenhandel echter in de schaduw van de andere drie leiders ter zee. Ondanks zijn omstreden plek in de geschiedenis is het avontuurlijke zeeheldenbestaan van Witte Corneliszoon de With evengoed het vertellen waard als dat van de Ruyter, Tromp en Hein.
In dienst bij de VOC
Jan Pieterszoon Coen . bron: wikimedia.org
Witte de With werd op 28 maart 1599 geboren in Den Briel. Al vanaf jonge leeftijd maakte De With de wereldzeeën onveilig. Hij begon zijn zeemansbestaan in 1616 toen hij in dienst ging bij de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Als kajuitsjongen voer hij mee met het schip De Gouden Leeuw naar Indië. Aan het eind van het jaar ging de tengere, slechts 17-jarige jongeman aan de slag als hofmeester en lijfknecht van Jan Pieterszoon Coen, de gouverneur-generaal in Nederlands-Indië.
Op weg naar de top
Tijdens zijn eerste jaren op zee onderscheidde De With zich van de rest van de bemanning door zijn intellectuele vaardigheden. Het feit dat hij goed kon rekenen terwijl veel andere kapiteins analfabeet waren maakte hem een bijzonder effectieve navigator. Zijn capaciteiten bezorgden De With een bliksemcarrière: in 1622 was hij al kapitein en in 1625 keerde de With terug uit Indië als vice-admiraal van de VOC. Door het einde van het Twaalfjarig Bestand in 1621 werd de admiraal naar Latijns-Amerika gezonden om de Spanjaarden te bevechten. In 1628 was hij als kapitein onder Piet Hein betrokken bij de aanval op de Zilvervloot. De With liet overigens weten de 500 gulden die hij ontving voor zijn betrokkenheid bij de roofactie veel te weinig te vinden.
In 1637 werd Witte de With benoemd tot vice-admiraal van Holland en West-Friesland, terwijl Maarten Tromp de leiding kreeg als luitenant-admiraal. Op 31 oktober 1639 behaalden de twee in de Zeeslag bij Duins een belangrijke overwinning op een Spaanse oorlogsvloot van 55 schepen: de Tweede Spaanse Armada.
Zeeslag bij Duins (1639). bron: wikimedia
Ondanks zijn successen voor de Nederlandse vloot ontpopte De With zich door zijn moeilijke karakter tot een gevreesd man. Tijdgenoten bekritiseerden de admiraal om zijn eigenwijze, botte en soms ronduit agressieve gedrag. “Gehaat en gevreesd door zijn minderen, gemeden door zijn gelijken en in voortdurend conflict met zijn meerderen” aldus marinehistoricus J.C.M. Warnsick.
Gehaat en gevreesd
De conflicten waar de vlootvoogd door zijn gedrag in verzeild raakte hadden soms verstrekkende gevolgen. In 1647 benoemde de Staten-Generaal De With tot admiraal van een expeditievloot die de WIC in Nederlands-Brazilië moest ondersteunen in de strijd tegen de Portugezen. Maar liefst 12 schepen, 1.200 matrozen en 6.000 soldaten voeren uit. De expeditie liep echter uit op een mislukking. Zo ging het schip De Utrecht op 28 september 1648 verloren na een aanval van twee Portugese schepen.
De With was van plan de Portugezen direct op zee te bevechten, maar de koloniale machthebbers wezen deze ‘onbesuisde’ actie van de hand. Een geïrriteerde De With keerde vervolgens op 10 november 1649 zonder toestemming van zijn opdrachtgever terug naar Nederland. In zijn eigen woorden diende hij “nog liever de Grote Turk (de sultan van Turkije) dan de West-Indische Compagnie op dien Hongerberg (Brazilie)”. De With beklaagde zich bij de Staten-Generaal dermate fel over de WIC dat Prins en Staten hem veroordeelden voor ‘plichtsverzuim’. Op 7 mei 1650 belandde hij in de Gevangenpoort.
Links het Groene Zoodje, daarachter het Binnenhof en rechts de Gevangenpoort. bron: wikimedia.
Rivaliteit
Maarten Tromp. bron: wikimedia.
In 1651 keerde De With terug naar zee. Het jaar daarop raakte de Republiek verzeild in een oorlog met Engeland. De Nederlandse vloot moest verschillende nederlagen incasseren, waaronder de Slag bij Hoofden (8 oktober 1652) onder leiding van admiraal De With. In december van dat jaar nam Maarten Tromp revanche door de Engelsen in de Slag bij de Singels te verslaan. Tussen de leiders van de Nederlandse vloot bestond op dat moment grote rivaliteit. Tot diens frustratie had De With het wat promoties betreft diverse keren moeten afleggen tegen Tromp. Nadat Tromp was gesneuveld tijdens de Slag bij Ter Heijde (1653) benoemde Raadspensionaris Johan de Witt Jacob Van Wassenaer Obdam tot opvolger van Tromp. De With greep tot zijn ongenoegen dus weer naast het bevelhebberschap van de Nederlandse vloot.
Tragisch einde
Het Witte de With-monument in de St. Laurenskerk in Rotterdam. bron: wikimedia.org
In zijn laatste jaren stortte De With zich in de strijd tegen de Zweden op de Noordzee. Een strijd die de admiraal op 8 november 1658 tijdens de Slag om de Sont door musketvuur uiteindelijk moest bekopen met de dood. Met de woorden “Leg mijn hoofd wat hoger…” eindigde zijn roerige bestaan.
De afgelopen 350 jaar zijn er diverse pogingen geweest om De With in de Nederlandse geschiedschrijving te herwaarderen. Zo werd het jaar 2009 uitgeroepen tot het ‘Witte de With jaar’. Maar door zijn complexe karakter en moeilijke verstandhouding met de WIC, de Staten-Generaal en Maarten Tromp blijft admiraal Witte de With voor altijd een omstreden personage in een roemrijk hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis.
Bronnen
- Doedens, A. Witte de With: 1599-1658: wereldwijde strijd op zee in de Gouden Eeuw. Amsterdam: Verloren, 2008.
- De Volkskrant. “Hollandse zeeheld met kogels in zijn borst”
