De krankzinnigheid die leven heet
Een van de meest cynische grafteksten aller tijden staat op naam van de Haagse schrijver Marcellus Emants. “Beklaag nooit de verloste uit de krankzinnigheid die leven heet” stond er jarenlang op het graf van de naturalistische auteur uit de Hofstad.Marcellus Emant’s weduwe, de Berlijnse actrice Jenny Emma Gertrude Kühn, had het cynische grafschrift (“Beklaag nooit de verloste uit de krankzinnigheid die leven heet”) van haar man gevonden in zijn nalatenschap en het op Emants´ graf laten zetten. Na de dood van Kühn liet Emants’ dochter Eva de tekst in 1957 weer verwijderen omdat het niet zeker was of de auteur deze graftekst wel gewenst had.
[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=1Kx42_OGjNs[/youtube]
Het graf van Emants op de mooie Gemeentelijke Haagse begraafplaats aan de Kerkhoflaan is onopvallend en op het eerste gezicht moeilijk te vinden, zelfs al heeft men de juiste coördinaten. Gelukkig biedt de informatiezuil bij de fraaie ingang van het kerkhof uitkomst. Wie de naam Emants intypt, krijgt een keurig kaartje met de looproute erop uitgeprint waardoor het vrij makkelijk wordt de juiste ligging te traceren.
Foto: Paul Prillevitz
Aangekomen bij het graf van Emants´ kale, karige, maar keurige graf ziet men dat de cynische tekst er inderdaad af is gehaald. In plaats daarvan zijn de naam en data van dochter Eva toegevoegd. De volledige tekst luidt nu:
Marcellus Emants
Geb 12 Aug 1848
Overl 14 Oct 1923
Eva Emants
Geb 14 Juli 1909
Overl 8 Aug 1985
Rust in Vrede
Zoals zijn vroegere grafschrift al doet vermoeden, was Emants een zeer zwartgallig, cynisch en pessimistisch man. Hoewel hij zichzelf een opgewekte natuur noemde en acteerde, schilderde en schreef, had hij veel liever nooit geleefd. Het bestaan was volgens hem zinloos omdat men de betekenis en het doel ervan nooit kon kennen en het leed in een mensenleven het geluk altijd overtreft. In dit opzicht was hij duidelijk een volgeling van de Duitse filosoof Schopenhauer. Niet verwonderlijk was Emants ook bevriend met de realistisch-pessimistische Russische schrijver Ivan Toergenjev, die als eerste het woord nihilisme gebruikte in de literatuur. Zijn grote voorbeeld was echter de Franse naturalist Emile Zola.
Emants overleed op 14 oktober1923 op 78-jarige leeftijd in een hotel in het Zwitserse Baden. Behoorlijk oud voor een zwartgallige fatalist, die het leven haatte. Zijn graf in Den Haag ligt vlakbij de aula. Dat mooie gebouwtje was vroeger het schijndodenhuis. Daar werd gecontroleerd of de overledenen wel echt dood waren. In de 18e en 19e eeuw bestond er onder de Europese bevolking immers een grote angst om levend begraven te worden – de zogenaamde schijndood. In 1825 werd daarom in Nederland wettelijk besloten dat elk kerkhof een schijndodenhuisje moest hebben. Later werden hier ook lijken van mensen met besmettelijke ziektes opgeslagen.
Met behulp van een spiegeltje en soms een veertje werd vastgesteld of iemand werkelijk dood was. Als de spiegel besloeg of het veertje bewoog, was de persoon nog in leven. Ook werden de voeten van de doden verbonden met een speciaal belsysteem opdat er gerinkeld zou worden, mocht de ‘overledene’ toch nog in leven zijn. Familieleden bleven soms ook waken om er zeker van te zijn dat de ´dode´ ook werkelijk dood was.
Het schijndodenhuis moet Emants hebben aangesproken. Doormiddel van controle was men zo tenminste zeker dat een dode niet meer zou hoeven terugkeren naar ´de krankzinnigheid die leven heet´.
Foto: Paul Prillevitz
Naast de groeve van Emants bevindt zich een graf met een Boeddhabeeldje en de tekst Voor alles is een reden Verborgen in de tijd. Het zou Emants niet hebben bekoord. De Haagse auteur zag het leven eerder als een grote, zinloze chaos en gaf daarvoor de schuld aan zichzelf, zijn ouders, de maatschappij en het leven zelf, maar vooral aan God, de schepper. Die had volgens Emants de wereld zo geschapen dat de mens wel grandioos moest mislukken en zou vastlopen in zijn eigen wanhoop.
Op de gemeentelijke begraafplaats van Den Haag bevinden zich naast het graf van Emants ook de graven van andere bekende Nederlanders zoals schrijfster Geertruida Bosboom-Toussaint, de politici Troelstra en Thorbecke, waterbouwkundige Lely en KLM oprichter Plesman. Niet ver van Emants laatste rustplaats ligt verder nog het graf van de Haagse impressionistische landschapschilder Jacob Maris.
Hoog in de bomen kijkt een zwarte kraai uit over de dodenakker. Hij lijkt de plaats te bewaken waar Emants definitief de krankzinnigheid van het leven verliet.
Geef een reactie