Dertig dieren in de Middeleeuwen
Madoc, tijdschrift over de Middeleeuwen presenteert ter gelegenheid van het 30-jarig jubileum als themanummer Dertig dieren in de Middeleeuwen.
Madoc, tijdschrift over de Middeleeuwen bestaat 30 jaar. Dat heeft naast een flinke stapel boekjes heel wat opgeleverd. Hoewel een tijdschrift over het algemeen een vergankelijk medium is, heeft Madoc een blijvende waarde. Met regelmaat pak ik oude nummers uit de kast. Met name de themanummers bieden een goede introductie tot een onderwerp, zoals Middeleeuwse communicatie of Straffen in de Middeleeuwen.
Madoc, Dertig dieren in de Middeleeuwen voor een ‘flinke stapel boekjes’. Foto Leon Mijderwijk, 2017.
Bestiarium
Het themanummer van jaargang 30 (2016) heeft als onderwerp Dieren. Voor de gelegenheid van het jubileum zijn er dertig geselecteerd. Redacteuren, oud-redacteuren, mediëvisten en andere auteurs hebben samen een prachtig middeleeuws verschijnsel nieuw leven ingeblazen: het bestiarium of beestenboek.
Jacob van Maerlant
Ze treden daarmee in de voetsporen van Jacob van Maerlant die in de 13e eeuw met Der naturen bloeme voor het eerst een dierenencyclopedie in de Nederlandse taal schreef. Hij deed hierin een belofte:
“Wanneer verzonnen verhalen u tegenstaan en loze leugenpraat u ergert, kunt u hier iets lezen dat zowel nuttig als waar is. U zult leren inzien dat ook het geringste onderdeel van de schepping door de Natuur niet zonder bedoeling werd gemaakt.”
Niettemin stond er in Der naturen bloeme genoeg dat een hedendaagse bioloog flink zou verbazen. In het bestiarium kwamen tal van wonderlijke wezens voor en dieren met heel bijzondere uiterlijke en innerlijke eigenschappen. Vijvoorbeeld, voor als u het nog niet wist: “Hazen veranderen om het jaar van geslacht.” Naast dergelijke wetenswaardigheden stond het middeleeuws beestenboek ook vol moralistische lessen.
Moralistische lessen
De auteurs hebben in Madoc, Dertig dieren de vrije hand gekregen om een dier te kiezen en te beschrijven. “Door de verschillende invalshoeken in tijd en achtergrond hopen we de diversiteit van de Nederlandse mediëvistiek goed gevangen te hebben en de lezer een gevarieerd en kleurrijk ‘bestiarium’ te presenteren.” Dat is gelukt. Er zijn bijdragen over uiteenlopende zaken; over kunst, biologie, archeologie en literatuur. Velen gaan in op de moralistische lessen die middeleeuwers aan de hand van dieren wilden leren. Soms verrassend. Zoals de vos die in één verhaal een rechtvaardig beoordelaar blijkt. Het dier wordt klaarblijkelijk gelijkgesteld aan Christus met “een rode vacht door de tekenen van zijn lijden”. Dus de vos draaft ditmaal niet altijd op als de sluwe bedrieger die hij volgens het stereotype beeld is. Auteur Paul Wackers concludeert dat dit verhaal bewijst dat:
“…ook in de Middeleeuwen theorie en praktijk niet altijd hetzelfde waren, dat je ook altijd voorzichtig moet zijn met algemene uitspraken over de Middeleeuwen en dat middeleeuwse literatuur ook voor ervaren lezers altijd verrassingen bevat.”
Dat betekent dus dat Madoc nog vele jaargangen vooruit kan.
Dertig dieren in de Middeleeuwen
Madoc, Tijdschrift over de Middeleeuwen (jaargang 30; Hilversum 2016) 4.
Boeve, Marleen e.a. red.
ISBN 9789087046200, € 10,-
Uitgeverij Verloren
