Een verboden liefde in de negentiende eeuw
Stromende regen. ‘Dan gaan we hier naar links’. Ik ken Wim al jaren. Fietsend gaan we het heuveltje op. Bovenop staat een grote markante villa. ‘Hier woonde de barones’, zegt hij. ‘Wim’, zeg ik, ‘de deur staat open!’ We aarzelen geen moment en zonder onze fietsen op slot te zetten stormen we naar binnen. Meteen worden we achtervolgd door twee bewakers. We mogen niet naar binnen. Nadat we ons verhaal, althans dat van Wim Coster, hebben uitgelegd, mogen we bij hoge uitzondering het pand in. De trap op. Mijn hart bonst in mijn keel. ‘Via deze trap ging de barones naar boven, naar haar slaapvertrek, voor haar verboden liefde!’, roep ik. ‘Met de dominee’, vult Wim aan. ‘De geilaard’, denk ik, maar temidden van louter mannelijk gezelschap doe ik er het zwijgen toe.
Wijd vertakte adel
De barones leefde van 1835 tot 1911 en was een telg van een bekende adellijke familie, wijd vertakt in Nederland. Zij behoorde tot de Overijsselse tak. Op basis van archiefonderzoek beschreef Coster het luxeleventje van de adel halverwege de negentiende eeuw toen tering, tyfus en cholera het land teisterden en de adel zich bekommerde om het sterven van een schoothondje.
Jaennette, de hoofdpersoon van dit boek, en haar broers en zus werden vroom en godsdienstig opgevoed. Toen zij zeven jaar was, stierf haar moeder. In tegenstelling tot de rest van haar familie leek zij hier haar hele leven onder te lijden. Ze vond haar troost in God en had de blik vooral ‘naar boven gericht’.
Grote liefde op de kermis
Op de kermis in Zwolle ontmoette zij de steenrijke Daniël Pruimers, haar grote liefde, met wie zij op eenentwintigjarige leeftijd trouwde. Een benijdenswaardig stel, oude adel en nieuw (veel) geld werd samengesmeed in een liefdevol huwelijk. Het gelukkige paar kreeg een dochtertje, de enige erfgenaam. Daniël stierf aan de tering in 1859. Voor haar vijfentwintigste jaar was Jeannette weduwe. Zij zocht steeds meer haar toevlucht in het geloof.
De eerste steen gelegd door de echtgenoot van de barones.
In de ban van de verboden liefde
De dominee kwam als boodschapper van God geregeld bij haar langs om te bidden voor het zieleheil van haar zieke en later overleden man. Al snel ontstond er een innige vriendschap, puur en alleen geestelijk gegrond, zo verzekerde de dominee iedereen. Langzamerhand echter, raakte Jeannette via de dominee meer en meer in de ban van God. In brieven die in de archieven bewaard zijn gebleven, was de dominee met narcistische trekken vooral in de ban van zichzelf en zijn seksuele gerief. Pikante brieven, uit die negentiende eeuw, wist Coster boven water te krijgen.
Dit was niet alleen geestelijk meer. En er kwam gedonder van, belichaamd in de geboorte van een jongen, Henry. Het kind was -zeker van de kant van de dominee, getrouwd, vader van vier kinderen- ongewenst. Hij bad innig met zijn barones tot God, die de spruit liet leven.
In brieven, veilig opgeslagen in het archief kunnen we lezen dat de dominee de barones helemaal in zijn greep had. Zij werd meer en meer zijn werktuig. Willoos liet zij hem haar brieven dicteren aan haar vader en schoonvader. Jeannette raakte verwijderd van haar familie. Hij beheerste haar leven volledig lijkt het wel en adviseerde haar bovendien niet met de handen tussen haar benen te gaan, als hij niet bovenop haar lag. Hij bepaalde alles: haar handelen, haar denken, tot haar zelfbevrediging aan toe.
Het huis waar de barones en haar man in woonden staat er nog, verscholen tussen de bomen.
Roddelpers
In de tweede helft van de negentiende eeuw werd de wet aangepast voor meer persvrijheid. Pamfletten, strooibiljetten en krantenartikelen verschenen over de affaire en heel het land smulde ervan. Bekende schrijvers hielden lezingen, religieuze geloofsrichtingen kozen partij. Tussen de families ontstond haat en nijd. Getouwtrek, over geld, miljoenen guldens – in die tijd al, waar het dochtertje recht op had. Getouwtrek ook om diezelfde dochter. De rechter namelijk, ontzegde de barones uit haar ouderlijke macht, vanwege het ter adoptie afstaan van Henry.
Wat de schrijver ook geweldig goed heeft gedaan is deze Zwolse zaak plaatsen in de context van de tijd. Stoommachines, telegraafverbindingen en persvrijheid vonden hun weerslag in de maatschappij en dus ook in Zwolle. De communicatie ging sneller, verbindingen werden beter en de reistijd was korter. De affaire had overal, waar ook ter wereld kunnen gebeuren. De barones, de dominee en hun zoontje maakten vele omzwervingen over de hele wereld. Nu nemen ze de lezer mee.
Schatten liggen in archieven
Coster laat zien dat in de archieven grote schatten verborgen liggen. Zelf moest hij voor zijn onderzoek ook de wereld over. Dankzij het internet kon hij verbanden leggen, waardoor hij meer op het spoor kwam. ‘… onbetaalde stille werkers en werksters die “alles in de computer stoppen”. Zonder hen zou het historische bedrijf op veel schralere akkers moeten gedijen’, schreef hij. Ik weet er alles van, iedere historicus, lezer, onderzoeker plukt deze digitale vruchten, gedurende eigen onderzoek en ook dit boek is er een prachtig product van.
Gaandeweg kreeg ik steeds minder sympathie voor Jeannette, maar mijn waardering voor haar zus Suzette groeide. Zij stak in haar brieven niet onder stoelen of banken hoe ze over de dominee dacht. Scheldwoorden van meer dan honderd jaar oud passeren de revue. Wát een taal, zoals overigens het hele boek. Capeau Coster!
Het boek: de barones en de dominee
Uitgave ‘De barones en de dominee’
De afbeeldingen in het boek zijn in kleur weergegeven. Dank u wel vormgever! Ze vormen een belangrijke aanvulling op het verhaal. De plekken waar de barones woonde en wandelde in de pittoreske provinciestad zijn nagenoeg onveranderd gebleven. Jammer dat er geen (pikante) brief van de dominee staat afgebeeld. De foto op de kaft dekt perfect de lading van het boek; een mooie in een korset ingesnoerde vrouw, overigens niet de barones, met op de voorgrond een kinderwagen. Zij was wel ingesnoerd, letterlijk en figuurlijk in de negentiende-eeuwse maatschappij waarin zedelijkheid en zedigheid de boventoon voerden, temidden van godsvrees en hypocrisie. Uiteindelijk wilde deze weduwe haar eigen keuzes maken. Maar dat pakte tragisch uit.
Wat is er geworden van de barones, de dominee, Henry en het puissant rijke dochtertje? Het zou jammer zijn om dat hier op te schrijven. Ik zou vele lezers het geweldige genot van het lezen van dit boek afnemen. Voor een luttel bedrag is het te koop, in de Nederlandse boekwinkels en bij uitgeverij Balans. Wat ben ik blij dat Balans dit soort boeken uitgeeft. En wat ben ik blij met de Nederlandse archieven, waar schatten voor het oprapen liggen, zoals laat Coster zien.
Wees gewaarschuwd voor wie begint met lezen. Verzet afspraken en zorg dat er geen verplichtingen zijn, want zelfs de meest onderkoelde kikker wordt meegezogen in dit waargebeurde mooie meeslepende verhaal.
Titel : De barones en de dominee. Een verboden liefde uit de negentiende eeuw.
ISBN: 978 94 600 3092 5
Lezing over deze verboden liefde bijwonen? Dat kan!
Afbeeldingen in deze tekst: Ester Smit
