Ekranoplan: het Kaspische Zeemonster

Midden jaren zestig van de twintigste eeuw. Drukte bij de Amerikaanse inlichtingendienst CIA. Een Amerikaanse spionagesatelliet heeft foto’s gemaakt en wat de analisten op die foto’s zien, gaat hun voorstellingsvermogen te boven. De Ekranoplan is ontdekt!

In de buurt van de Gorki (inmiddels ongedoopt tot Nizjni Novgorod), was een enorm vrachttoestel in aanbouw te zien, dat twee keer zo groot was dan de vliegtuigen die de Amerikanen tot dan toe in gebruik hadden. Met zijn 92 meter was het toestel groter dan het Amerikaanse Boeing 747 passagiersvliegtuig.

Kaspische Zeemonster

De Amerikanen waren op zoek naar antwoorden. Wat hadden ze ontdekt? Een vliegtuig kon het niet zijn, want grote vleugels die voor voldoende draagvermogen zouden kunnen zorgen, ontbraken. In plaats daarvan had het toestel korte ‘stompjes’ op de plek waar normaal gesproken vleugels zitten en de motoren hingen niet onder de vleugel, maar waren gemonteerd op een soort hulpvleugel vlak achter de cockpit. Uiteindelijk trokken de Amerikanen de conclusie dat het Kaspische Zeemonster, zoals ze het toestel genoemd hadden, niet zou kunnen vliegen. Een terechte conclusie, want dat waren de Russen ook helemaal niet van plan.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=V8Nu94khHoo[/youtube]

Ground Effect Vehicle

De Ekranoplan, zoals de Russen het toestel noemden, was geen vliegtuig, geen schip een ook geen hovercraft. De Russen hadden een GEV gebouwd, een ground effect verhicle. Het grondeffect is een bijzonder fenomeen, waarbij een normaal vliegtuig vlak voor de landing ‘drijft’ op een soort kussen van samengedrukte lucht tussen de vleugels en de landingsbaan. De Russen hadden een toestel gebouwd dat vrijwel continu gebruik kon maken van dat grondeffect. De Ekranoplan was dus in staat om op hoge snelheid op een paar meter boven het water- of ijsoppervlak te vliegen. Tijdens de eerste test op de Kaspische Zee raasde het Kaspische Zeemonster met ruim 500 kilometer per uur over het wateroppervlak.

Ekranoplanversies

Ekranoplan Korabl Maket

ekranoplan_KM

De enorme Ekranoplan KM. bron: wikimedia commons

Van de Ekranoplan werden verschillende versies gebouwd. Het prototype was de KM (Korabl Maket, Marine Prototype). Dit toestel vloog voor het eerst op 16 oktober 1966 en was bedoeld om als  transport- en reddingsvliegtuig dienst te gaan doen.  Met 92 meter lengte was deze Ekranoplan ook de grootste. Het was zelfs het grootste vliegtuig ter wereld totdat de Russische Antonov An-225 dat stokje overnam. De operationele snelheid lag rond de 500 kilometer per uur, maar tijdens tests haalde het toestel ook 650 kilometer per uur. Sommige bronnen spreken zelfs van een maximum snelheid van 740 kilometer per uur. Gebruikmakend van het grondeffect vloog het op een hoogte van 5 tot 10 meter.

Ekranoplan Orlyonok

ekranoplan_orlyonok

De Ekranoplan Orlyonok. bron: wikimedia commons

De Ekranoplan Orlyonok stormde in 1972 voor het eerst over de rivier de Wolga, waarna het gedemonteerd werd en naar de Kaspische Zee werd vervoerd voor verdere testvluchten. De Orlyonok was bedoeld als transport- en aanvalsvoertuig en was om die reden als enige Ekranoplan uitgevoerd met wielen, zodat het ook van land kon opstijgen. Met 58 meter was de Orlyonok een stuk kleiner dan de KM. De operationele snelheid lag rond de 400 kilometer per uur.

Ekranoplan Lun

ekranoplan_lun

De Ekranoplan Lun. De zes raketbuizen op de rug zijn duidelijkk te zien. bron: wikimedia commons

In 1987 werd de Ekranoplan Lun door de Russische Zwartezeevloot in dienst genomen. Het was een aanvalsekranoplan, die was bedoeld om schepen aan te vallen. Voor dat doel waren zes grote raketbuizen op de rug van de Ekranoplan gemonteerd, waarmee de  P-270 Moskit antischeepsraketten konden worden gelanceerd . Het 74 meter lange toestel deed dienst tot in het einde van de jaren ’90 dienst. Er is nog een exemplaar over. Dat toestel ligt afgemeerd in de haven van Kaspiysk.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=iINbB1Y5F4c[/youtube]

 

 

De laatste Ekranoplan Lun slijt haar dagen in de haven van Kaspysk, in Dagestan. Er wordt basisonderhoud gepleegd, maar het toestel is niet vliegklaar en het is maar de vraag of ze ooit weer zal vliegen.

Voor en nadelen van de Ekranoplan

Er zitten een aantal interessante voordelen aan de eigenschappen van een grondeffecttoestel zoals de Ekranoplan. Ten eerste vliegt het toestel extreem laag, waardoor het niet of nauwelijks opgemerkt wordt door de radar. Omdat het boven het wateroppervlak vliegt, is het ook onzichtbaar voor de sonarapparatuur van duikboten.

Efficiëntie is een tweede voordeel van de Ekranoplans. Ze kunnen in vergelijking met een vliegtuig van dezelfde afmetingen meer lading meenemen, terwijl ze daarbij minder brandstof verbruiken. Dit komt doordat de korte vleugeltjes van de Ekranoplan voor minder luchtweerstand zorgen,, dan de grote vleugels van een vliegtuig van dezelfde afmetingen.

Natuurlijk kleven er ook nadelen aan dit soort toestellen. Zeker met slecht weer en hogere golven kan een ritje met de Ekranoplan nogal onstuimig zijn. De wendbaarheid is beperkt en de remafstand enorm. Je moet er dan ook niet aan denken wat er gebeurt als de Ekranoplan in volle vaart een noodstop zou moeten maken.

Nieuwe ontwikkelingen

Aquaglide

Het einde van de Koude Oorlog betekende ook het einde van de Ekranoplans, maar er is hoop! In Rusland bouwen verschillende bedrijven weer nieuwe, kleine Ekranoplans. Het Russische bedrijf ATTK bouwt een vijfpersoons toestel, de Aquaglide, dat vooral kan worden gebruikt voor snel vervoer over de middellange afstand. Het maakt van dezelfde techniek gebruik als haar roemruchte voorgangers.

De Russische Aquaglide. bron: www.attk.ru

De Russische Aquaglide. bron: www.attk.ru

Tungus

Een ander Russisch bedrijf, Aerohod, bouwt een nog interessanter toestel. De kleine ‘Tungus’ is een combinatie tussen een hovercraft en een ground effect verhicle. Als hovercraft heeft het een statisch luchtkussen dat gebruikt kan worden bij lagere snelheden tussen de 50 en 90 kilometer per uur. Voor snelheden tot 200 kilometer per uur kan het net zoals een Ekranoplan op een dynamisch luchtkussen voortrazen: het zogenaamde grondeffect.

tungus

De Tungus van de Russische firma Aerohod. bron: http://www.aerohod.ru/

Pelican

Het Amerikaanse devies ‘Bigger is better’ is van toepassing op de Pelican van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Boeing. Het toestel is nog in de ontwerpfase, maar als er daadwerkelijk een prototype gebouwd wordt, zal nog veel groter zijn dan de Antonov An-225, het grootste vliegtuig ter wereld. De Pelican moet een onvoorstelbare spanwijdte krijgen van 152 meter en een lengte van 122 meter (tegen 84 lang en 88 breed voor de Antonov) en zou in staat moeten zijn om 1400 ton aan lading te vervoeren.

Het ontwerp van de Boeing Pelican. bron: wikimedia commons

Het ontwerp van de Boeing Pelican. bron: wikimedia commons

Het bijzondere aan de Pelican is dat het net als de kleine Tungus ook een hybride is. Waar de Tungus eigenschappen heeft van een Ekranoplan en een hovercraft, is de Pelican een samensmelting van een Ekranoplan en een vliegtuig. Met een landingsgestel en een maximale vlieghoogte van bijna 7 kilometer moet de Pelican iets doen wat andere Ekranoplans niet kunnen: echt vliegen. Helaas is er sinds 2002 geen nieuws over de ontwikkeling van de Pelican, dus de kans bestaat dat dit ontwerp de tekentafel nooit verlaat.

[bol_product_links block_id=”bol_56d6b1a973865_selected-products” products=”1001004006532263,9200000036497613,9200000033088175,9200000041273869,9200000053583995,9200000005543091″ name=”ekranoplan” sub_id=”” link_color=”000000″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”ED1000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFA012″ border_color=”D25400″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]

 

Erik Sweers

Erik Sweers studeerde van 1997 tot 2004 geschiedenis aan de universiteit van Utrecht. Sinds 2008 is hij redacteur voor Historiën. Erik heeft in samenwerking met diverse uitgeverijen lesmateriaal voor het voorgezet onderwijs gemaakt, zoals GeschiedenisNU en de geschiedenislesmethode Columbus.

More Posts - Website

Schrijf je in voor TOEN!