Het spookmeer Beulakerwiede
In de buurt van Vollenhove spookt het. Soms hoor je de klokken in het water luiden, zo zegt de legende. Zijn hier watergeesten aan het werk?
In de buurt van Vollenhove spookt het. Soms hoor je de klokken in het water luiden, zo zegt de legende. Zijn hier watergeesten aan het werk?
De ware historicus weet, wanneer een dergelijke legende de ronde doet, de oude kaarten uit de kast gehaald moeten worden. Waar spookt het en sinds wanneer? Klokgelui dus. Boven Vollenhove in het meertje Beulakerwiede. Ja. Ja. Op oude kaarten ligt daar helemaal geen meertje en in oude archieven staat geregistreerd dat er mensen woonden. En nu is het het grootste meer van de Kop van Overijssel. Wat is hier gebeurd?
Niet altijd water
Bron: www.wikipedia.nl
Het grootste meer van de Kop van Overijssel, bij het oude stadje Vollenhove, is tegenwoordig een watersportgebied rondom Balkbrug. In de veertiende eeuw woonden hier mensen en liep er een kerkweg van Vollenhove naar Beulaker of Boedelaecke, zo heette het dorpje waar nu het grote meer ligt. De mensen uit Beulaker hadden geen eigen kerk. In de twaalfde eeuw wandelden de Boedelaeckers iedere zondag braaf naar Vollenhove voor hun zieleheil. Veel zullen het er niet geweest zijn. De naam Boedelaecke, Beulaker stamt waarschijnlijk ook uit deze tijd, een bodel of boele is Oudnederlands voor veehut. Veehutten op een rij, aan het water, zoiets. De Kop van Overijssel bestond alleen uit moerassen en venen. Beulaker lag aan de rand van dit onbegaanbare gebied.
Voorzichtig
Vanaf de tiende eeuw werd hier voorzichtig begonnen met het ontginnen van het moeras en met het kappen van het oerbos. Veen bleef achter en in de veertiende eeuw begon men met het afgraven ervan. De turf was goede brandstof, hoofdzakelijk voor eigen gebruik. De afgraving was kleinschalig, want een paar huizen en wat schuren, meer was Beulaker niet. De mensen konden voor hun boodschappen in Vollenhove terecht, waar ze op kleine schaal ook hun afgegraven turf verkochten, voor de lokale en regionale markt. Die turf bleek al snel een goudmijn, want brandstof was schaars. Het verbruik van deze bruine brandstof neemt langzaam maar gestaag toe.
Brandende vraag om brandstof
Bron: www.wikimedia.nl
Vanaf de vijftiende eeuw nam de vraag grote vormen aan, vooral vanuit het westen. De grootste afnemers waren de steden Amsterdam en Rotterdam. Het grootschalige afgraven begon, zonder een vastomlijnd plan. De inwoners begonnen in het wilde weg, vanuit -kort gezegd- hun achtertuin veen af te graven. Het veen, verwerkt tot turf werd afgevoerd via de kanalen in het dorp. Een ervan was de Arembergergracht. Via de havens van Blokzijl en Zwartsluis werd de brandstof verscheept naar Amsterdam. Hoe ging dat in zijn werk, die turfwinning? Het veen werd afgegraven in blokken. Stuk voor stuk werden de afgegraven balen te drogen gelegd op een strook land, de legakker of rib. Op de plek van het afgegraven veen bleef water achter, een petgat. Na een paar decennia zag het landschap er totaal anders uit: brede sloten en lange stroken land wisselden elkaar om en om af. Door de stromingen in het water, en omdat de legakkers ook beetje bij beetje werden afgegraven, werden de stroken land steeds smaller. Van de meeste ribben, weggeslagen door golfslag, bleef op een gegeven moment niets meer over dan een grote plas water. De meeste meren in Nederland zijn op deze wijze ontstaan.
Groei van de plas en van het dorp
Het meer bij het dorp werd groter en groter, maar niemand bekommerde zich er om. Want het ging goed met de turfhandel en de opbrengst was belangrijk, want er moest brood op de plank, ook in Beulaker. Dit dorp was inmiddels uitgegroeid tot een nederzetting van 45 woningen, ongeveer 250 inwoners, het is dan 1650. Voor die tijd en voor Overijsselse begrippen een redelijk dorp. In 1665 kreeg het dorp een eigen kapel, met een hoge toren en een mooie klok. De inwoners hoefden niet meer iedere zondag helemaal naar Vollenhove te wandelen, maar konden voor de dienst in hun eigen dorp terecht. De veengravers bleven graven, de legakkers werden steeds smaller en spoelden steeds vaker weg. Uiteindelijk werd dit hun ondergang.
Wind en water
Wind en water waren de grootste vijanden voor de dorpelingen. Wanneer het veen was weggegraven, lieten de verveners de legakkers ongemoeid. Steeds meer ribben werden overspoeld en vormden grote plassen. Het water begon ook de vaste grond weg te spoelen. Nu werd het menens. In de zeventiende eeuw had door een storm, het water hele dorp afgesloten. Meestal was ’s winters het hele dorp vaak geïsoleerd van de buitenwereld. Een normaal leven, met droge voeten, was eigenlijk niet meer mogelijk. Mensen begonnen weg te trekken. In Beulaker was het eigenlijk niet meer veilig.
In de herfst van 1775 waaide het weer eens stormachtig. In de nacht van 14 op 15 november brak de Zuiderdijk bij Vollenhove door. De vloedgolf die volgde bereikte met een grote klap Beulaker. Het dorp werd verzwolgen. Het water was nog niet gezakt of er volgde een tweede storm, een week later. Weer brak er een dijk. De laatste inwoners vluchtten in paniek naar het kerkje. Pas na anderhalve dag kwamen er reddingssloepen en werden de slachtoffers van de ramp naar Vollenhove gebracht.
Volgens de overleveringen bleven twee huizen en de kerk redelijk onbeschadigd. De rest van het dorp werd verwoest door het water. De inwoners zijn nooit meer teruggegaan, alleen om het interieur van de kerk leeg te halen. Een deel van het dak is hergebruikt voor een boerderij verderop. Het klokje waren ze vergeten mee te nemen en klinkt nu soms nog, volgens sommigen. Als je goed keek kon je vanuit Vollenhove de toren boven het water van de Beulakerwiede uit zien steken. Na een vloedgolf in 1876 kwam het hele kerkje onder water te staan en werd ook het laatste baken van Beulaker (de kerktoren met klok) weggevaagd. Onderwaterspoken laten zich echter niet kennen en luiden soms nog de klok.
Goed luisteren dan maar voor een spoor van Beulaker.
Alleen al het feit dat hier steeds over Beulaker geschreven wordt in plaats van over Beulake maakt het verhaal niet geloofwaardig.
De tweede storm was niet een week later maar een jaar later…
Ik heb Beulake uitvoerig bestudeerd en oude archieven bekeken van Beulake.
Hieruit blijkt dat Beulake inderdaad een kerk heeft gehad. Deze kerk is op 28 december 1665 in gebruik genomen maar was geheel van hout gemaakt. Deze kerk is geheel verwoest door een stormvloed op 7,8 en 9 december 1703. Rond 1740 is de herbouwde kerk, pastorie, en school zodanig gerenoveerd dat er ook metselwerk is gebruikt. Het is niet duidelijk of de kerk een toren en een klok heeft gehad. Er wordt nooit in de archieven over gesproken en vermoedelijk is daar geen geld voor geweest.
De totale hoeveelheid inwoners is moeilijk te zeggen omdat de tellingen altijd inclusief de bewoners zijn van het huidige Beulakerpad. De schatting komt ongeveer uit op 280 bewoners en 65 huizen (totaal) en 45 huizen en 220 personen in het weggespoelde deel.
We moeten ons realiseren dat men in die tijd voornamelijk sprak over het Carspel Beulake en daar hoorden alle huizen op het Beulakerpad bij. Inclusief de 14 huizen die er nu nog staan.
Het klopt dat de eerste storm zich een jaar eerder afspeelde nl op 14 en 15 november 1775 en de 2e op 21 december 1776.
De kerk is nog tot juni 1779 in gebruik gebleven maar de gemeente Beulake is in dat jaar opgeheven omdat ds Noltenius in oktober van dat jaar was overleden. De kerkelijke gemeente van Beulake heeft dus nog 3 jaar langer bestaan dan het dorp. Dit kwam ook omdat heel veel gemeenteleden van buiten het dorp kwamen.
Het klopt dat tijdens de laatste storm de ds met enkele dorpelingen zich in de kerk hebben verschanst en 1,5 dag daar hebben geschuilt. Ze hadden alleen hun eigen kleren bij zich.
Er is niemand verdronken en het totale aantal mensen in de kerk is tijdens die laatste storm ongeveer 70 personen geweest.
Rond 1860 was de fundering van de kerk nog zichtbaar maar is door het langzaam wegspoelen van de grond ook verdwenen. Van een stormvloed in 1887 is mij niets bekend.
Heeft u ook enig idee of er bij de eerste storm in 1775 wel doden zijn gevallen?
Ik ben op zoek naar zoveel mogelijk informatie over dit dorp.
Alvast bedankt voor uw reactie!
Hallo, Er zijn in de storm van 14/ 15 november 1775 en ook in de storm van 20 en 21 november 1776 geen doden gevallen.
In 1775 hadden de bewoners nog even de tijd om te vluchten en ze konden ook hun vee nog weg krijgen naar de hoger gelegen gronden. Die nacht hebben de meeste dorpelingen bij anderen in huis geslapen die massaal een slaapplek hebben aangeboden. ds Noltenius is met zijn gezin naar Ronduite gevlucht wat daar in de buurt ligt.
Het was iets anders bij de storm van 1776. Daar hadden ze de tijd niet om hun spullen te pakken en zijn ze naar de kerk gevlucht inclusief ds Noltenius en zijn gezin. Volgens een belastingregistratie van het hoofdgeld moeten er in Beulake ongeveer 50 mensen nog hebben gewoond tussen de 16 en 60 jaar. de rest was jaren voor de storm al verhuist Met name naar Friesland ( Oude Haske)
Hartelijk dank voor de reactie!
Wie dit verhaal in de vorm van een musical wil zien, een werkelijk schitterende voorstelling met een 100-koppig koor, kan in september in de Meenthe in Steenwijk terecht. ‘Storm over Beulaeke’ ging vrijdag 19 mei in premiere, wij zijn gisteravond geweest: adembenemend!
Ik heb interesse voor de voorstelling storm over Beulaeke, benieuwd naar planningsdata voorstelling
eind september zijn er nog 3 voorstellingen in de Meenthe. wel met een wachtlijst!
Inmiddels is cast en koor bezig met de repetitie’s voor de buitenvoorstellingen eind juni begin juli a.s. Kaarten te verkrijgen via Rabo Theater de Meenthe Steenwijk.
Ik heb er een roman over geschreven: Gezworen Wraak.
Gedeeltelijk feiten, maar ook fictie. De ondergang van Beulake is deel van de historische verhaallijn, die wordt afgewisseld met een hedendaagse moordserie. Op het eind van het boek komen de verhaallijnen samen en wordt duidelijk wat het verleden en heden met elkaar gemeen hebben.