Het boek Het rancuneuze gif van VVD-senator Sybe Schaap zorgde voor veel opschudding. Hij beweert namelijk ‘dat de PVV een formule gebruikt die doet denken aan de jaren ’30 van de vorige eeuw ‘. Zelfs Schaap’s eigen partij (VVD) probeerde de publicatie van het boek uit te stellen. Een recensie.Er zijn niet zo veel boeken die al voor publicatie voor controverse zorgen. Het rancuneuze gif van VVD-senator Sybe Schaap viel die eer onlangs wel te beurt. Nota bene zijn eigen partij (VVD) probeerde de publicatie van zijn boek uit te stellen. De VVD zou  namelijk de bezuinigingsonderhandelingen met het CDA en de PVV, die momenteel aan de gang zijn in het Catshuis, niet in gevaar willen brengen. De betrekkingen tussen de VVD en de PVV van Geert Wilders zouden immers door de inhoud van het boek in moeilijk vaarwater kunnen komen. In zijn boek beweert Schaap namelijk ‘dat de PVV een formule gebruikt die doet denken aan de jaren ’30 van de vorige eeuw ‘. Hij stelt dat  ‘de PVV vijandbeelden creëert die duidelijk moeten maken hoezeer het eigen bestaan wordt bedreigd . Er zijn voor dergelijke partijen externe vijanden te over: de Europese Unie, buitenlandse arbeiders, allochtonen, maar voor alles de islam en de representanten daarvan.’

Wilders reageerde daarop door te zeggen dat Schaap’s bewering ‘een ziekelijke vergelijking weergeeft’. De PVV-leider vindt het ‘triest dat zo’n bewering nu zelfs van een VVD-senator komt. De man is duidelijk niet helemaal goed bij z’n hoofd’.

Zelfs historicus en publicist Thomas von der Dunk heeft dergelijke gewaagde beweringen over de PVV en de jaren dertig gedaan. Hij vergeleek in de jaarlijkse Willem Arondéus-lezing de PVV openlijk met de NSB.

Maar Von der Dunk is niet de enige die in Wilders en zijn PVV een reïncarnatie van de demonen uit de jaren dertig en veertig ziet. Ook filosoof Rob Riemen heeft Wilders op het culturele popfestival Lowlands eens een fascist genoemd.

Of dat allemaal terecht is, valt zeer te betwijfelen. De geschiedenis herhaalt zich immers nooit precies op de zelfde manier. De huidige tijd verschilt aanzienlijk van de jaren dertig en veertig en termen als fascisme , NSB en ‘een formule uit de jaren dertig’ dekken daardoor vaak de lading niet. De situatie van nu kan enigszins lijken op die van vroeger, maar is nooit helemaal het zelfde en dus niet goed vergelijkbaar. Zo was de NSB bijvoorbeeld openlijk antisemitisch terwijl Wilders juist erg pro-Israël is om maar een belangrijk verschil te noemen.

De machtsverhoudingen in Europa en Nederland liggen daarnaast tegenwoordig ook helemaal anders dan in de jaren dertig en veertig. Dat is praktisch onvergelijkbaar. Filosofen als Schaap en Riemen en een historicus als Von der Dunk zouden dat toch beter moeten beseffen.

Besmettelijke rancune

Het rancuneuze Gif van Schaap is verder zeer interessant om te leven. In zijn boek gaat Schaap uitgebreid in op  de besmettelijkheid van rancune en boosheid. In de visie van Schaap heeft vooral de filosoof Friedrich Nietzsche als geen ander doorzien hoe zeer de belevingswereld van de moderne mens beheerst wordt door rancune en ressentiment. Deze nieuwe mens zoekt het geluk, maar vindt veeleer onvrede, die afgewenteld wordt op de ander. Deze rancune is in Schaap’s visie in de 21e eeuw gepolitiseerd geraakt en op die manier erg gevaarlijk geworden.  De PVV is hier volgens Schaap bij uitstek een voorbeeld van. Via slachtoffergedrag  buit deze partij de opgekropte rancune binnen het volk handig uit voor politiek gewin.

Volgens Schaap is daarnaast de impact en betekenis van de in Nederland vaak bejubelde vrijheid van meningsuiting in onze tijd sterk gewijzigd. In vroeger tijden werd die vrijheid volgens hem vooral gebruikt om mensen te beschermen tegen de agressie, negativiteit en intolerantie van buitenaf (‘de anderen’). In het huidige, ‘postmoderne’ tijdsgewricht wordt dat recht van vrijheid van meningsuiting echter steeds vaker gebruikt om mensen te kwetsen en hen eens goed de waarheid te zeggen. Minderheden, ‘zwakke’ groepen en slachtoffers worden door deze vrijheid nu juist stevig op de korrel genomen, aangepakt en bestookt in plaats van beschermd. Dat vindt Schaap schadelijk en verwerpelijk.

Islam en Links

De rancune van mensen als Wilders jegens bijvoorbeeld de Islam of linkse politieke partijen zou  volgens Schaap vooral gebruikt worden uit opportunistische redenen en om een goed gevoel over zichzelf en de eigen groep te krijgen. Je afzetten tegen een slechte, ‘vreemde’, vijand verschaft mensen immers een machtig gevoel van morele superioriteit.

Om dergelijke gevaarlijke, rancuneuze ideeën te counteren pleit Schaap voor zelfkennis; zelfoverwinning; de omarming van het noodlot of Amor Fati van Friedrich Nietzsche; en het matigen van de politieke toon. Of dat tot veel zal leiden, is echter zeer de vraag. Veel mensen komen in hun leven namelijk nooit aan zelfoverwinning toe, laat staan tot de acceptatie van hun lot. Het leven doorkomen zonder al te veel kleerscheuren is immers vaak al lastig genoeg voor de meesten. Bovendien toont Nietzsche’s eigen tragische leven – met veel psychische problemen –  aan dat zelfs hij niet in staat was aan zijn eigen hoge levenseisen te voldoen.

Ook Schaap’s pleidooi voor matiging lijkt niet erg zinvol omdat zo’n matiging van toon niet zelden tot een nieuwe (kwade) tegenreactie en hernieuwde polarisatie leidt. Pim Fortuyn begon immers niet voor niets een kruistocht tegen de Paarse kabinetten van Wim Kok. Kok’s kabinetten polderden er immers lustig op los en ‘alle’ belangrijke tegenstellingen (links-rechts) werden tijdens zijn regeertermijn glad gestreken. Op een gegeven moment vond Fortuyn dat echter welletjes en startte zijn actie tegen ‘de puinhopen van acht jaar paars’. Politiek kan ook te vlak worden voor de bevolking zo bleek. Een status quo bevredigt namelijk niet iedereen. Vrede en rust lokken vaak ook tegenreacties uit, zoveel mag duidelijk zijn, of dat nu terecht is of niet.

Misschien is Schaap’s ‘probleem’ wel simpelweg onoplosbaar en heeft de mens gewoon een vijand nodig waar hij of zij zich tegen af kan zetten.  In de jaren zeventig matigde Links ook niet bepaald zijn toon. Radicalisme was toen ook de norm. Nu is de situatie politiek gezien even omgedraaid, maar ook dat zal weer wijzigen. Heftige polarisatie is dus van alle tijden blijkt maar weer eens.

Homerus en Thucydides

Schaap’s pleidooi voor matiging, zelfkennis en Amor Fati doet sympathiek aan, maar lijkt toch onhaalbaar. Waarom zou de mens nu wel opeens zijn/haar toon en het ressentiment kunnen matigen als dat al eeuwen niet is gelukt? D’66 coryfee Jan Terlouw zei onlangs niet voor niets het volgende daarover: ‘Op politiek gebied zie je dat de mens weinig ten goede verandert. In mijn laatste boek heb ik het in dat verband over de Griekse legeraanvoerder en historicus Thucydides. Als je hem leest zie je allerlei politieke, strategische en militaire overwegingen die heel erg lijken op wat wij nu doen. Ook bij Homerus kun je dat lezen. Als je de karakters uit die werken bestudeert, zie je dat de mensen toen al het zelfde waren als tegenwoordig. Ze bezaten dezelfde eerzucht, wraakzucht en mededogen. Ik wil er alleen maar mee zeggen dat in die paar duizend jaar de mens totaal niet veranderd is. Dat is ook geen wonder. Het is een veel te korte tijd.”

Wijze woorden die nog wel even stand zullen houden, of men dat nu plezierig vindt of niet …

http://www.damon.nl/boek.php?usrid=&f=&sub=&sort=nieuw&id=1074

Sybe Schaap, Het rancuneuze gif (Uitgeverij Demon, 2012)

286 blz.

19,90 euro

Paul Prillevitz

More Posts