Een groep van vijf jongeren is doodgeschoten aan de weg vanaf Deventer richting Holten, de Snippelingsdijk. Opnieuw een Deventer moordzaak? Ja, het verschrikkelijke Twentoldrama, bijna 70 jaar geleden.

We hebben het over april 1945. Het was oorlog. Iedereen probeerde zo goed en zo kwaad als het ging te overleven; de een door zich stil te houden, de ander door gewoon door te gaan. Heel veel mensen leden onder de oorlog. Een aantal mensen konden er niet meer tegen en ging in het verzet.

De Canadese legers naderden Deventer. De bruggen over het kanaal en over de rivier waren belangrijk in hun opmars om Nederland te bevrijden. De Duitsers gaven zich echter niet gemakkelijk over. Om hun aftocht te dekken wilde het Duitse leger de bruggen vernielen. Een ondergrondse beweging in Deventer probeerde dit te voorkomen.

Kleine knokploeg

Een kleine knokploeg (KP) besloot de Canadezen een handje te helpen. Ze spraken af dat zodra de Duitsers de brug over het Overijssels kanaal wilden opblazen, ze met geweld en met wapens zouden ingrijpen. Het kanaal kwam uit in de rivier de IJssel. Vijf leden van de KP installeerden zich in de magazijnen van de smeeroliefabriek ‘Twentol’. Een strategisch punt, omdat het vlak bij de brug, het kanaal en aan de rivieroever lag. Na twee dagen hadden acht verzetsleden zich inmiddels verstopt in de opslagplaats. Een van hen was een vrouw.

Hun namen mogen we nooit vergeten: Corry (Cornelia) van Baalen-Bosch, Derk Jan Bruggeman, Jan van Gennep Lührs, Jaap Bennebroek Evertsz, Harry Engels, Marinus Woertman, Jos Westland van Baalen en Gerard Verhoeven.

Studiegroep

De studie bracht de groep van het Twentolterrein bij elkaar. Ze volgden een opleiding aan de Koloniale Landbouwschool, die in Deventer gevestigd was. Ze kozen deze studie om later op de plantages in Indonesië (toen Nederlands-Indië) carrière te maken. Velen van hen, zoals Jos Westland van Baalen, waren er ook geboren.

Wilde haren aan banden

Jong en idealistisch, stortten de studenten zich in het studentenleven. Op foto’s staan ze zwierig, rokend met een sigaret in de hand. Allemaal ongeveer tussen de 19 en 25 jaar oud, vrijheid, blijheid! Ze genoten duidelijk van het studentenleven. In 1940 bekeken ze de komst van de Duitsers argwanend, maar in de jaren die volgden werd het algemene leven steeds meer aan banden gelegd. De bezetting werd beklemmend. De stap om een verzetsgroep op te richten was klein.

Waarschijnlijk zullen ze huiswerk of colleges wel als smoes gebruikt hebben. Ze bespraken misschien geen huiswerk, maar uitten hun onvrede over de Duitse bezetting en wat ze ertegen konden doen. Heel veel studenten van de Koloniale Landbouwschool waren actief in het verzet. De docenten zullen het wel oogluikend hebben toegestaan. Jos was voor dit gezelschap, op het Twentolterrein, een belangrijke spil. Cornelia, Corry was de enige vrouw van de groep. Wat deze mensen deden was levensgevaarlijk. Op verzet tegen de Duitsers in welke vorm dan ook stond de doodstraf.

Verzetsaffaire

Vanwege hun studie en vanwege het verzetswerk trokken de vrienden veel met elkaar op. De groep leefde onder constante spanning, omdat niets van hun activiteiten mocht uitlekken. Er bestond altijd risico verraden te worden. De leden van de knokploeg waren erg op elkaar aangewezen. Jos en Corry kregen door dit intensieve contact een verhouding. Ze werden verliefd en kregen een hartstochtelijke relatie. Eind maart 1945 trouwden ze in Deventer. Iedereen wist en voelde wel dat de bevrijding dichtbij was. Wilden ze de oorlogsellende even vergeten en zijn ze daarom getrouwd? Als man en vrouw gingen ze samen met hun vrienden verder met het verzetswerk. Maar niet voor lang…

Dagenlang gebulder

De tijd was spannend, de bevrijding was dichtbij. Het gebulder van de tanks was al dagenlang te horen. Iedereen dacht dat de Canadese tanks over de Ysselbrug zouden rollen. Maar de Canadezen begonnen de opmars vanuit het dorpje Schalkhaar, precies de andere kant. Slim, want de Duitsers namen maatregelen om de bruggen rondom Deventer op te blazen.

Op 8 april 1945 nestelden zich de eerste vijf van de groep in het magazijn van de smeeroliefabriek ‘Twentol’. Een dag later, op 9 april voegden nog twee anderen, waaronder Corry, zich bij de vijf. Corry was als vrouw vooral actief als koerierster. Vrouwen liepen minder risico om opgepakt te worden door de Duitsers. Ze hadden allemaal een of twee wapens. Niemand was bang die te gebruiken als het nodig was.

Vuur en rook

Vanuit hun observatiepost zagen ze dat de Duitsers stelling namen. Gingen ze de brug vernielen? De Canadezen hadden het ook in de gaten. Zij begonnen met artillerie te schieten. Op 10 april lag het Twentolterrein onder Canadees vuur. De situatie werd gevaarlijk. De olietanks vatten door het granaatvuur vlam. Er was een grote rookontwikkeling. De dikke zwarte rook was verstikkend. Een van de bruggen bleek door de Duitsers vernield. Wat nu? Zaten ze er voor niets? Wat moesten ze nu doen? Na lange aarzeling besloten ze te blijven. Ze bespraken hoe ze de Canadese legers konden helpen.

Frustrerend geluk

Gerard, een van de leden van de verzetsploeg, ging op verkenning uit. Een Duitser kreeg hem in het visier en wilde hem overmeesteren. Doordat de rook hem dekking gaf, ontsnapte hij gelukkig. Hij wilde weer naar zijn vrienden terug, maar hoe? Naar een brandende olietank lopen was niet alleen gevaarlijk, maar ook verdacht. De Duitsers zouden hem weer in de gaten krijgen en hem vragen gaan stellen. Daar zat hij niet op te wachten. Als hij naar de groep liep, zou hij ze verraden. Hij kon niet anders dan het terrein afsluipen, richting de Yssel. Heel frustrerend, maar Gerard kon de groep niet meer bereiken. Later bleek dit zijn geluk.

Op 11 april lag een groot gedeelte van Deventer onder Canadees vuur. De stad was in tweeën gesplitst. Een gedeelte van de stad was bevrijd, in het andere gedeelte vielen er nog doden. De Duitsers bleven zich tot de tanden gewapend als pitbullhonden verdedigen. Het deel van de stad waar Gerard zat, was bevrijd. Het Twentolterrein waar de rest van de ploeg zat, nog niet. Het Twentoldrama zou hier plaatsvinden.

Opgepakt!

Dezelfde dag, op 11 april liep een groepje Duitsers het magazijngebouw van Twentol binnen. Doelgericht waren ze op zoek naar de jonge studenten. Wat was er gebeurd? Hoe konden ze weten dat de knokploeg hier zat? Waarschijnlijk waren ze verraden. Volgens de overleveringen door een Duitser. Corry, haar man Jos, Jaap, Harry en Marinus werden uit het gebouw gedreven. Jan was al eerder getroffen door een verdwaalde Duitse kogel. Hij was op slag dood. De vijf werden onder schot gehouden en van het terrein gedreven. Ze liepen richting de weg. De officier, volgens ooggetuigen een lange man met krullend haar, liet ze hier halt houden.

IJskoud

Even later liep de groep onder schot van de Duitse soldaten verder richting de weg naar Holten (Snippelingdijk) naar een plek waar een speeltuintje was. (Nu staat er nieuwbouw). De Duitse officier zei ijskoud dat ze gefusilleerd zouden worden. Wat konden ze doen? Ze waren overmeesterd, ze hadden geen wapens meer. Als ze goed keken, zagen ze aan de horizon de lopen van de Canadese tanks. Tijd rekken? De bevrijding kon niet langer dan een uurtje duren.

De lange officier wees een soldaat aan om deel uit te maken van het executiepeloton. Hij weigerde. ‘Kom op, dit is zinloos! Kijk daar! Dat zijn Canadese tanks!’ De officier blikte of bloosde niet, pakte zijn wapen, strekte zijn arm, richtte. Zonder aarzelen schoot hij zijn ondergeschikte dood. Het leek hem niets te doen en wees andere soldaten aan om de executie uit te voeren.

De soldaten voerden het bevel uit. Ooggetuigen zagen dat ze Corry als eerste doodschoten. Kogels troffen haar rechterslaap. Ze klapte dubbel. Bloed stroomde uit haar mond. De anderen schoten ze gelijk hierna dood. Harry overleefde en bewoog nog, maar de Duitsers zagen het niet. Snel gingen door, richting de Canadese linies. Ze namen niet eens de moeite de lijken te begraven.

De Canadezen waren niet bezig met berechting van oorlogsmisdadigers. Dat wist de officier. Hij is nooit gevonden, nooit opgepakt. Hij is nooit berecht, nooit bestraft. Toen de Duitsers wegwaren, snelden de buurtbewoners toe om Harry te helpen. Het mocht niet baten. Hij overleed later. Nog geen drie kwartier later was heel Deventer bevrijd.

De stoffelijke overschotten zijn gelijk opgehaald. Hout was schaars. Van afvalhout waren zes kisten gemaakt. Corry, haar kersverse echtgenoot Jos, Jaap en Marinus werden bij de speeltuin gevonden. Harry overleed later in het ziekenhuis. Jan was al eerder gedood. Zes jonge mensen, nog geen uur voor de bevrijding omgebracht. Zinloos. Op zaterdag 14 april zijn de verzetshelden met veel ceremonieel begraven. Gerard was 23 jaar en nam als enige overlevende afscheid met duizenden Deventernaren. De achtste KP-er, Derk Jan, werd een week later gevonden. Zijn lichaam was verkoold, door een brand uit een van de ontplofte olietanks.

Stilte tussen geraas

De plek waar het Twentoldrama zich afspeelde is er nog steeds. De speeltuin is verdwenen en heet nu Twentolplein. Er staat een sober monument met de namen van de verzetshelden. Ingekapseld tussen nieuwbouw, het verkeer raast over de platen asfalt. Nee, een rustig moment om dit vreselijke drama te herdenken is onmogelijk.

Hebben de Deventernaren geen historisch besef? Zijn ze deze vreselijke gebeurtenis vergeten? Nee gelukkig niet. Ieder jaar herdenken ze op 4 mei het drama nog steeds. Eerst twee minuten stilte bij het algemene monument op de Grote Kerkhof. Daarna gaat een stille tocht naar het monument op het Twentolplein aan de Snippelingsdijk. De namen zijn niet vergeten.

Twentoldrama locatie

Bekijk hier (deventeropdekaart.nl) waar het drama zich afspeelde.

literatuur

Vos, K.H.[red]Deventer 1940-1945 (Deventer 1985).

[bol_product_links block_id=”bol_542712ae9d54f_selected-products” products=”1001004005131484,1001004006228367,1001004007589995″ name=”Deventer” sub_id=”” link_color=”E94C00″ subtitle_color=”E94C00″ pricetype_color=”000000″ price_color=”E94C00″ deliverytime_color=”C20318″ background_color=”FFDF80″ border_color=”E94C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]