Wieg van communisme én kapitalisme
Nijmegen gaat prat op de familie Presburg die in de wieg van de stichters van het communisme én van het kapitalisme hebben gelegen. Letterlijk: Henriëtte Presburg, de moeder van Karl Marx, en Frederik en Gerard Philips delen dezelfde stamboom. Nijmegen gaat prat op de familie Presburg die in de wieg van de stichters van het communisme én van het kapitalisme hebben gelegen. Letterlijk: Henriëtte Presburg, de moeder van Karl Marx, en Frederik en Gerard Philips, de stichters van de bekende gloeilampenfabriek, delen dezelfde familiestamboom. Een aardige voetnoot in de geschiedenis.
Plaquette op de gevel van de Grotestraat 31 in Nijmegen: Hier stond het ouderlijk huis van Henriëtte Presburg, moeder van Karl Marx (1818-1883) - © Harry de Ridder
Tekening van de 17-jarige Marx - © De Nijmeegse Stadskrant
Van Karl Marx is bekend dat hij op 17-jarige leeftijd samen met zijn moeder Henriëtte Presburg een bezoek heeft gebracht aan haar ouderlijk huis in Nijmegen. Dit ouderlijk huis wordt in Nijmegen geëerd met een gedenksteen aan de gevel, ter hoogte van de Grotestraat 33.
We weten inmiddels echter dat de moeder van Marx helemaal niet gewoond heeft in de Grotestraat, maar in de Nonnenstraat in Nijmegen. Maar ach, de gedenksteen trekt veel meer toeristen op de route van het centrum van Nijmegen naar de Waalkade aan de rivier, dan de wat achteraf gelegen Nonnenstraat. Een kniesoor die daarop let.
Een andere voetnoot in de geschiedenis van Nijmegen is dat Marx, de held van het proletariaat, vaak in financiële nood verkeerde. Regelmatig bedelde hij om geld bij de Philipsen (de familie van zijn moederskant). Hoewel de Philipsen niet gelukkig waren met Marxs revolutionaire theorieën, hebben ze hem meermalig financieel bijgesprongen. Zowel vader Lion als zoon August kunnen daarom als mecenas van Marx gezien worden.
Tekening van Gerard Philips (over de andere stichter van het concern, Frederik Philips, is geen afbeelding beschikbaar) - © European Route of Industrial Heritage
Nog zo’n bizarre voetnoot in de geschiedenis is het grote epos Das Kapital van Marx. Das Kapital is voor een groot deel geschreven in het huis van Frederik Philips (de broer van de eerder genoemde August). De familie Philips kreeg daarvoor als dank een van de allereerste versies van Das Kapital van Marx cadeau. Iets waar de multinational nu liever niet meer aan herinnerd wordt.
En zo hebben de stichter van het communisme (Marx) en de ‘stichters’ van het kapitalisme (Frederik en Gerard Philips) meer met elkaar te maken dat menigeen zou denken.
Maar waar de familie van de stichter van het communisme in Nijmegen vereerd wordt met een plaquette, is er van de familiegeschiedenis van de stichters van het kapitalisme weinig dat hen nog aan Nijmegen herinnert. Het enige tastbare dat de Philipsen nog met Nijmegen verbindt, is de joodse synagoge in de Nonnenstraat. Deze synagoge is veelvuldig door de Philipsen bezocht en werd ook door de familie van Marx gefrequenteerd.
De gidsen van de VVV nemen beide wereldstichters in de Grotestraat en de Nonnenstraat in hun toeristische route in Nijmegen op. Maar terwijl Marx wordt geëerd met een plaquette lijken Frederik en Gerard Philips zijn familieleden, vergeten…
Synagoge van de Nonnenstraat in Nijmegen, bezocht door de familieleden van Presburg/Marx en Philips - © Harry de Ridder
Dat de familie Presburg op de Grotestraat gewoond zouden hebben is niet iets nieuws. In 1967 vonden er grote demonstraties plaats van studenten en anderen tegen de plannen om de benedenstad (wat er nog van over was) te slopen. Een van de meest gevoelige plekken was het huis van Marx’ moeder waar toen een tweedehandswinkel (van Generaal Goedkoop) gevestigd was. Nijmegen ging naar links: minder dan twee jaar later doopten we de universiteit om van Katholieke Universiteit tot Karl Marx-universiteit. Gerard Rikken, sinds 1975 in Stockholm
Henriette Presburg heeft wel op de Grotestraat gewoond, maar haar geboortehuis lag op de Nonnenstraat naast de synagoge. Daar heeft ze ook langer gewoond dan op de Grotestraat, dus zou je mogen zeggen dat daar het ouderlijk huis heeft gelegen.