In 1928 komt in de Sovjetunie Josef Stalin aan de macht. Hij ontwikkelt zich al snel tot een medogenloze dictator en is het brein achter ‘De Grote Zuivering’, een medogenloze heksenjacht op politieke tegenstanders.     

Toen Stalin zijn eerste schreden op het pad van het marxisme zette, was Rusland een arm land. De bevolking telde rond de 130 miljoen mensen waarvan er 90 miljoen boeren waren. Slechts 104.000 mensen hadden een universitaire opleiding genoten. De sociale structuur was erg onevenwichtig met een bovenlaag van twee miljoen mensen en een nog kleinere middenklasse. Grote armoede gaf de marxisten een goede hoop op een grote aanhang.

In 1901 was Stalin lid geworden van een Georgische socialistische partijen was druk bezig om de revolutionaire energie over te brengen bij de Georgische arbeiders. In het plaatselijke comité nam Stalin al snel een belangrijke rol in. Zijn houding in die tijd is als volgt beschreven:
“Het was tijd om te beginnen en Koba (Stalin) was er weer niet. Hij kwam altijd te laat. Niet veel, maar wel altijd. Wanneer hij arriveerde, veranderde de sfeer, niet zozeer in de zin dat deze zakelijk werd, eerder gespannen. Koba kwam binnen met een boek onder zijn korte linkerarm en ging ergens opzij of in een hoekje zitten. Hij luisterde zwijgend tot iedereen gesproken had. Hij sprak altijd als laatste en deed dat uitgebreid. Hij vergeleek de verschillende standpunten, woog alle argumenten tegen elkaar af en poneerde zijn eigen stelling met grote beslistheid, alsof hij de discussie afrondde. Zo leek alles wat hij zei van speciaal belang.”

In 1902 werd Stalin door de politie opgepakt wegens zijn revolutionaire activiteiten en naar Siberië gestuurd. Hij slaagde echter te ontsnappen en terug te keren naar de Kaukasus. In de daarop volgende periode plaatste hij zich volledig achter Lenin. Stalin was in deze tijd echter meer op de vlucht voor de politie vanwege zijn overvallen in dienst van de socialistische partij, dan dat hij zich met de organisatie bezig kon houden. Tussen maart 1908 en maart 1917 was hij slechts anderhalf jaar vrij. Tijdens zijn verblijf in de gevangenissen wist hij zich wel goed in te lezen in de marxistische lectuur. Desondanks slaagde hij erin om naam te maken als partijlid en organisator. Hij vergezelde Lenin op vele reizen en slaagde erin door te dringen tot de hoogste regionen van de Bolsjewistische partij. Een knappe prestatie, te meer daar hij in 1904 ook nog getrouwd was en dus ook nog een gezin te onderhouden had. Uit dit korte huwelijk, in 1907 stierf zijn vrouw, kwam zijn zoon Yakov voort.

Tijdens de revolutie van maart 1917 werd Stalin (man van staal – deze naam zou hij vanaf 1913 dragen) overschaduwd door mannen als Lenin en Trotsky, maar zijn ster was nog steeds rijzende: in april 1917 werd Stalin gekozen als lid van het centrale comité van de Bolsjewistische partij. Ondanks deze succesvolle stap kreeg Stalin weinig spectaculaire gebeurtenissen achter zijn naam. Hij was redacteur van het partijorgaan, de Prava, en gaf steun aan Lenin. Maar grote daden zoals die door Trotsky verricht werden, deed Stalin niet. Zijn rol speelde zich voornamelijk op de achtergrond af.

 Stalin’s politieke carrière

In het nieuwe kabinet dat door de Bolsjewieken gevormd was kreeg Stalin de relatief onbetekenende post van minister van Nationaliteiten. Daarnaast deed hij nog verscheidene dingen voor de partij, maar wederom was zijn plek toch vooral op de achtergrond en zorgde hij ervoor om telkens in de buurt van Lenin te blijven. In 1919 werd Stalin lid van het Politburo dat een van de kernorganisaties van de partij was. Stalin ging zich steeds meer bezighouden met de organisatie van de partij en verkreeg langzaam maar zeker steeds meer macht in de partij. Vanaf 1922 bekleedde Stalin de post van secretaris-generaal en zorgde zo voor benoemingen van belangrijke functies in de Bolsjewistische partij. Deze post wist Stalin uitstekend te benutten om zijn eigen machtspositie verder te verstevigen. Stalin wist als geen ander de organisatorische macht om te zetten in politieke macht. Stalins concurrenten in de partij zagen wel hoe zijn ster steeds verder rees, maar niemand die er iets aan wilde doen of in staat was om er iets aan te doen.

Tot 1922 was Stalin afhankelijk van de bescherming van Lenin, maar deze viel rond die tijd weg met de tanende gezondheid van Lenin. Voor Stalin was dit echter ook een geluk, want hij werd in toenemende mate gewantrouwd door Lenin. Deze verslechterde situatie tussen beide leiders mondde in 1923 zelfs uit in een volledige breuk tussen beiden. Een feit dat door Stalin getracht werd te verdoezelen.

Na de dood van Lening in 1924 leek het erop als zou Trotsky de machtigste man van de Sovjet-Unie worden. Hij was degene met het meeste talent en charisma en niet Stalin. Trotsky zou de strijd met Stalin niet redden omdat deze gesteund werd door de twee belangrijkste leden van het politburo, Kamenev en Zinovjev. Stalin speelde het spel tegen Trotsky slim. Systematisch bouwde Stalin aan een invloedrijke groep rond hem heen en ondergroef op die manier de machtsbasis van zijn tegenstander. Daarnaast deed Stalin het ook steeds meer voorkomen alsof hij de ideologische opvolger van Lenin was. Hij lanceerde de term “Socialisme in één land”, daar waar Lenin nog uitging van de wereldrevolutie. Tegelijk probeerde Stalin aan te tonen dat Trotsky afweek van de officiële leer. Een ernstige beschuldiging. Tegen 1925 was Trotsky als potentiële tegenstander uitgeschakeld. In 1927 werd Trotsky definitief uit de Bolsjewistische partij gestoten en naar Siberië verbannen.

In 1925 begon Stalins strijd tegen de andere twee leden van de Troika, Kamenev en Zinovjev. Deze strijd om de macht werd door Stalin op dezelfde manier uitgevochten als tegen Trotsky en met hetzelfde succes. Tegen 1928 was Stalin zo goed als alleenheerser in de Sovjet-Unie en de partij.

In 1928 begon Stalin met een van de belangrijkste projecten tot dan toe na de dood van Lenin, de collectivisatie van de boeren en de strijd tegen de Koelakken. Deze Koelakken waren rijke boeren die grote stukken grond bezaten en een doorn in het oog waren van Stalin. Maar ook tegen de boeren werd de strijd opgenomen, want op deze manier wilde de partij grip krijgen op de enorme massa boeren. In deze actie ging het dus om veel meer dan de doorvoering van de ideologie in de economie. De maatregelen stuitten op veel verzet bij de boeren en Stalin besloot tot het gebruik van de hardste maatregelen om het verzet te breken. De landbouwproductie daalde scherp en er braken hongersnoden uit. Miljoenen boeren stierven tijdens de periode van collectivisatie.

Tegelijk met het onder controle brengen van de landbouw werd er begonnen met een indrukwekkende industrialisatie. De nadruk lag op de zware industrie en ook hier werden wederom geen offers gespaard. Het doel heiligde de middelen, maar er was een groot succes: in 1937 was de productie vier maal zo hoog als tijdens het begin van de industrialisatie in 1928. Zonder de “man van staal” was deze prestatie echter nooit mogelijk geweest. Zijn bereidheid tot offers zou door weinig andere personen geëvenaard en uitgevoerd worden.

De jaren “30 werden in de Sovjet-Unie gekenmerkt door een consolidatie van macht van Stalin die verder mogelijk werd gemaakt door grote zuiveringen in de partij en het leger. Tijdens de beruchte showprocessen bekenden de aangeklaagden uit zichzelf, na eerst lange tijd gemarteld te zijn, dat ze schuldig waren. In eerste instantie leverden de zuiveringen van de jaren “30 een gunstig resultaat op voor Stalin, maar in 1941 bleek dat de zuiveringen ook een andere kant van de medaille opleverden. Tijdens de Duitse aanval op de Sovjet-Unie op 22 juni 1941 bleek dat de partij een groot deel van haar kracht had verloren. Partijleden durfden geen beslissing meer te nemen uit angst voor represailles van de partijleiding. Maar ook het leger was zwaar getroffen door de zuiveringen die tussen 1937 en 1938 doorgevoerd waren. Tienduizenden officieren werden gearresteerd en opgevolgd door incompetente vervangers. Een andere fout van Stalin was, dat hij zich zonder strategisch inzicht bemoeid had met de plaatsing van troepen die de Sovjet-Unie moesten beschermen tegen Duitsland. De desastreuze gevolgen bleken in de eerste maanden van de oorlog toen grote delen van de Sovjet-Unie veroverd werden. Toch was het Stalin die de redding bracht, hij benoemde zichzelf tot opperbevelhebber van het leger en vooral zijn bereidheid tot het brengen van offers zorgden ervoor dat de totale ineenstorting achterwege bleef. Deze hardheid legde hij ook zichzelf op. Zo weigerde hij zijn gevangen zoon Yakov uit te wisselen en liet hem door doodschieten, omdat hij vond dat een echte Sovjet zich niet gevangen liet nemen.

 [youtube]http://www.youtube.com/watch?v=IkCXtMHCUTc[/youtube]

Stalin na 1945

Na de Tweede Wereldoorlog was de kaart van Europa onherkenbaar veranderd en de Sovjet-Unie had daar het meeste van geprofiteerd. Het land was een van de wereldmachten geworden, maar tegen welke prijs? Een grove schatting over het aantal Russische slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog gaat uit van 22 miljoen doden. Het voor landbouw en industrie zo belangrijke westen van de SU was voor een groot deel verwoest en wederom legde Stalin de zweep over zijn volk om het land met harde hand op te bouwen. Ook nu slaagde hij daar weer in, maar wederom lag er op het volk een zware druk om de vijfjarenplannen te volbrengen.

In de naoorlogse periode kon Stalin grote triomfen vieren als leider van een van de overwinnende landen op Duitsland en Japan. De Stalin-cultus die al ver voor de oorlog begonnen was, bereikte met de verering een hoogtepunt.

Begin jaren “50 begon Stalins wantrouwen weer in volle hevigheid op te laaien. De voorbereiding tot nieuwe zuiveringen lagen al klaar toen Stalin in 1953 stierf. Geheel in de cultus die hij rond zich heen had gebouwd werd hij naast Lenin in het mausoleum bijgezet. Lang heeft hij daar niet gelegen. Onder zijn opvolger Chroesjstjov kwam er een einde aan de persoonverheerlijking van Stalin. In 1956 deed Chroesjstjov tijdens het twintigste partijcongres openlijk een aanval op het bewind van Stalin. Hij beschuldigde Stalin van persoonsverheerlijking, machtsmisbruik, geschiedvervalsing en ernstige fouten op politiek, militair en agrarisch terrein. Deze rede sloeg in als een bom. Dertig van de 1600 afgevaardigden vielen flauw of kregen een hartaanval. Chroesjstjov zelf barstte tijdens de rede enkele keren in tranen uit. De destalinisatie zette echter niet door. Tot het einde van de Sovjet-Unie bleef er een verering van zijn persoon bestaan. En nog heden zijn er grote scharen aanhangers die hem naast Lenin vereren als de Grote Leider.De man van 100 miljoen.

 Literatuur:

Montefiore, S.S., Stalin (Het Spectrum 2008)

Trotzky, L., Stalin (Aspekt, 2005)

Wim Schüling

More Posts