Karel de Grote en de onwillige gast

De Angelsaksische abdis Leoba is een graag geziene gast aan het hof van Karel de Grote. Zelf keert ze het hof liever de rug toe.

Het is tekenend voor de kracht van de Angelsaksische missie op het vasteland dat het hoofd van de abdij van Tauberbischofsheim een abdis is. Een vrouwelijke leider van een klooster is in Angelsaksisch Engeland geen bijzonderheid. In de zevende en achtste eeuw zwaaien in tal van kloosters edelvrouwen de scepter. Niet zelden zijn zij leden van de koninklijke familie; zussen of dochters van de koning. Niet alleen geven zij leiding aan de zusters, in de zogenaamde dubbelkloosters zijn ook de monniken gehoorzaam aan de abdis. Vrouwen spelen een belangrijke rol in de verspreiding van het kloosterwezen in Engeland.

Bonifatius

Deze vooraanstaande rol van de vrouw in het habijt hebben de missionarissen geëxporteerd naar de continentale missiegebieden. Het vrouwenklooster in Tauberbischofsheim, in het zuidwesten van het huidige Duitsland, is gesticht door Bonifatius, die in Nederland vooral bekend is vanwege het feit dat hij in 754 is gedood bij Dokkum. Het is Leoba, een verwante van de missionaris, die abdis is van Tauberbischofsheim.

Haar biograaf Rudolf van Fulda die het Leven van Leoba in circa 836 schrijft, laat duidelijk weten dat het haar deugden waren die haar übergeschikt maken voor haar positie als abdis. En die deugden waren er al op jonge leeftijd. Haar ouders schenken Leofgyth (Leoba’s Angelsaksische naam) als kind aan het klooster in Wimborne in Zuid-Engeland. “Ze hechtte geen plezier aan doelloze gekheid en verspilde geen tijd aan kalverliefde, maar aangevuurd door de liefde voor Christus, richtte ze zich altijd op het lezen en luisteren neer het Woord van God.”[i]

Leoba, standbeeld Schornsheim, Duitsland

Standbeeld van Leoba, Schornsheim. Onthuld op 28 september 2007. Bron: www.wikipedia.org

Om alle twijfels aan een vermeend nepotisme weg te nemen, verklaart Rudolf waarom Bonifatius Leoba naar het Germaanse missiegebied haalt: “niet zozeer vanwege hun familiebanden van moeders zijde, maar omdat hij wist dat door haar heiligheid en wijsheid ze veel goeds kon verrichten door haar woord en voorbeeld.” En inderdaad, zij ontpopt zich tot een “model van perfectie”.[ii] Het ideaalbeeld van uitmuntend gedrag die Rudolf aan haar toeschrijft, is vergelijkbaar met idealen die ook aan andere heiligen worden toegeschreven. Door de activiteiten die Rudolf beschrijft, voldoet Leoba  meer dan genoeg aan dat ideaalbeeld. Zij is een moeder voor haar spirituele dochters in de kloostergemeenschap; Leoba zorgt ook voor de dorpelingen buiten het klooster. Als op een dag brand uitbreekt in een deel van het dorp, neemt zij kordaat de leiding om de vlammen in toom te houden.

Karel de Grote en Hildegard

Tja, zo’n bijzondere vrouw kan niet onopgemerkt blijven. Ook Karel de Grote, “verreweg de moedigste en wijste koning die de Franken hebben gehad”[iii] (aldus Rudolf) heeft Leoba in het vizier. Hij laat haar meermaals naar zijn hof komen en schenkt haar rijke giften. Vooral koningin Hildegard, Karels eerste (officiële) vrouw en moeder van onder meer Lodewijk de Vrome, is zeer op Leoba gesteld. Zij wenst dat de abdis altijd aan het hof zou zijn. Dat is nu net niet aan Leoba besteed: “Leoba verafschuwde het leven aan het hof als vergif.”[iv] Dat liegt er niet om. Een echte reden voor deze afschuw noemt Rudolf niet; alleen de standaardformule dat ze zich liever aan haar werk wijdde.

Dat het verzet tegen het verblijf aan het hof diep zit, blijkt uit een specifiek voorval. Leoba is ondertussen op leeftijd. Ze heeft Tauberbischofsheim achter zich gelaten en leeft in het klooster Schornsheim, dat Karel de Grote haar heeft geschonken. Als Karel in Aken verblijft, stuurt koningin Hildegard een boodschap aan Leoba met het verzoek haar te bezoeken. Leoba is er eigenlijk niet van gediend maar gaat toch vanwege haar jarenlange vriendschap met de koningin. Als zij hoort van de reden van de komst, vraagt ze direct toestemming om het hof weer te verlaten. De koningin wil haar namelijk nog een keer zien voor Leoba zal sterven. Kom ik daarvoor, moet zij gedacht hebben. Ook al vraagt de koningin haar nog een paar dagen te blijven, Leoba weigert pertinent. Ze omhelst haar vriendin nog een keer, inniger dan ooit tevoren, kust haar en zegt vaarwel: “Vaarwel, dierbaarste helft van mijn ziel […] op deze aarde zullen we niet meer bij elkaar zijn.”

Enkele dagen later wordt Leoba ziek. Op 28 september 782 sterft zij. De monniken van Fulda begraven haar dichtbij de tombe van Bonifatius. Het eeuwige leven ligt voor haar. Zij hoeft niet meer naar het aardse hof van Karel de Grote en zijn koningin Hildegard.

Hildegard sterft een jaar na haar vriendin: 25 of 26 jaar oud. Zij heeft Karel de Grote dan 9 kinderen geschonken. Niet vreemd dat zij tijdens haar leven spirituele bijstand kon gebruiken.
[i] Medieval sourcebook: Rudolf of Fulda: Life of Leoba (c.836), www.fordham.edu/halsall/basis/leoba.asp, 3/9.

[ii] Life of Leoba, 4/9.

[iii] Life of Leoba, 7/9.

[iv] Life of Leoba, 7/9.

Leon Mijderwijk

Leon Mijderwijk (1975) studeerde voor Leraar Geschiedenis 2e graads aan de HU en deeltijd Geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. Zijn aandacht gaat uit naar de vroege middeleeuwen, in het bijzonder van Engeland. Hij schreef artikelen en recensies voor Westerheem, Archeologie Magazine, So British & Irish, Muntkoerier en Filatelie. Leon is redactiemedewerker van het Detectormagazine en Historiën-redacteur. Hij onderhoudt contact met diverse uitgeverijen, archeologen en historici.

More Posts

Schrijf je in voor TOEN!