Nederlandse erflaters, wie mag in portrettengalerij?
De keuze om de naam van Johan Cruijff in de titel op te nemen en een foto van hem op de omslag te zetten, is vast ingegeven door de dood van het voetbalidool op 24 maart 2016. Maar het idee voor Johan Cruijff en 99 andere Nederlandse erflaters was al veel eerder ontstaan blijkt uit het voorwoord van dit deel uit Elseviers Historische Bibliotheek.
In 1990 vroeg Elsevier aan historici en museumdirecteuren of er in Nederland geen plaats zou zijn voor een National Portrait Gallery zoals in Londen. Een populaire attractie waar je even of juist heel lang bij gezichten van BN’ers door de eeuwen heen zou kunnen zijn. “Het werd een teleurstellende exercitie.” Wekt dat verbazing? Niet echt. Want sindsdien hebben we het ontstaan, de ontwikkeling en de ondergang van het Nationaal Historisch Museum kunnen volgen.
Portrettengalerij
Mooi idee, een nationale portrettengalerij. Maar dat zou toch nogal wat stof doen opwaaien. Allereerst, waar zou die moeten komen? In Amsterdam waar al zoveel musea zijn. In Rotterdam? Den Haag? Of juist in de provincie –neutraal grondgebied- als trekpleister? Als die horde zou zijn gepasseerd komt nog een lastiger obstakel. Wie verdienen een plaats in die galerij? Zo’n Ajax-idool als Cruijff heeft toch wel een Feijenoord-tegenhanger als Willem van Hanegem nodig.
Jan Pieterszoon Coen
En welke reactie breng je teweeg als een man als Jan Pieterszoon Coen op een mooi uitgelichte plaats hangt. Hij droeg weliswaar zorg voor de Nederlandse heerschappij in Indië maar koloniaal geweld wuif je niet meer zo gemakkelijk weg. Dit merkten ze ook in Hoorn toen het standbeeld voor deze nationale held van weleer zelfs een burgerinitiatief uitlokte met als doel het beeld te verwijderen.
Ik heb medelijden met de tekstschrijver die de bordjes vanuit tal van perspectieven moet schrijven. Misschien was het dus wel een somber realisme die de negatieve reactie op het initiatief van Elsevier uitlokte.
100 miniportretten
Om niet bij de pakken neer te zitten is er nu een minder controversieel alternatief voor de portrettengalerie: een boek met 100 miniportretten, samengesteld door Robert Stipthout. Twee pagina’s telt iedere biografie, waarvan een halve pagina een foto, schilderij of tekening van de persoon in kwestie beslaat. Deze zijn verdeeld in acht categorieën:
- Geleerden en uitvinders
- Schrijvers en dichters
- Pioniers
- Helden en iconen
- Politici
- Kunstenaars en artiesten
- Ondernemers
- Staatshoofden en prinsen
Aan het begin van iedere categorie staat een korte uitleg waardoor verklaard wordt waardoor uiteenlopende figuren als Anne Frank en Willem II van der Marck Lumey in een kader (Helden en iconen in dit geval) passen.
Monumentaal
Bij de samenstelling heeft Stipthout er gelukkig voor gekozen om deze niet op chronologische wijze te rangschikken. Daardoor is de bundel niet alleen afwisselend maar ontstaan ook interessante combinaties. Lees de biografieën van Jacob van Kampen en Hendrik Berlage na elkaar en je merkt dat de eeuwen hen wel scheiden maar dat de monumentale gebouwen die zij bouwden een gezamenlijke erfenis vormen. Ook kwam een enkeling voorbij die me vooraf niets zei maar daardoor juist wel nieuwsgierig maakte.
Wie staan er niet in Nederlandse erflaters? Genoeg mensen die het wel verdienen. Daarmee is de opzet geslaagd. Het zet aan tot denken, categoriseren en discussiëren. En met volop ruimte om te zaniken over de verkeerde keuzes. En dat is wat we graag doen. Ook over Nederlandse erflaters.
Robert Stipthout (samenstelling),
Johan Cruijff en 99 andere Nederlandse erflaters
Elseviers Historische Bibliotheek deel 5
(Amsterdam 2016)
ISBN 9789035253001, € 12,95
