Romeins keizer Nero (37-68) is de geschiedenis in gegaan als een wrede tiran, schuldig aan het vervolgen van christenen en het vermoorden van senatoren. Verder is hij ook beschreven als een onverzadigbare seksverslaafde die zich zelfs tot zijn moeder Agrippina aangetrokken voelde. Pleegde hij incest met haar?

Dit artikel over Nero en zijn moeder is het laatste verhaal in de reeks van verhalen over 11 incestueuze relaties uit de geschiedenis.

Munt met gezamenlijk portret Nero en Agrippina. Bron: Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html), CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/) or CC BY-SA 2.5 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5)], via Wikimedia Commons.

Nero werd op 15 december 37 geboren als Lucius Domitius Ahenobarbus in kustplaats Antium (tegenwoordig Anzio, Italië). De naam Nero kreeg hij pas later toen hij geadopteerd werd door keizer Claudius (10 v.Chr.-54 na Chr.).

Gnaius Domitius Ahenobarbus

Domitius was de familienaam die Nero kreeg via zijn vader: Gnaius Domitius Ahenobarbus (±2 v.Chr.-40 na Chr.). Historicus Suetonius (±69-122) schetst geen rooskleurig beeld van deze familie. Dat is geen toeval: hij wil laten zien hoe Nero vooral de kwaadaardige familietrekken had meegekregen. De wortels van de despoot waren al verrot. De betovergrootvader van Nero (ook Nero genaamd) werd veroordeeld wegens medeplichtigheid aan de moord op Julius Ceasar.

De vader van onze Nero was volgens Suetonius ‘een in alle opzichten weerzinwekkend iemand’. Zo doodde Gnaius een ex-slaaf toen deze zijn bevel weigerde om te blijven zuipen, overreed hij moedwillig een kind met zijn paard en stak hij in een ruzie een van zijn gelijken een oog uit. Verder was hij onbetrouwbaar en corrupt en werd hij aan het eind van het bewind van keizer Tiberius (42 v. Chr.-37 na Chr.) o.a. beschuldigd van majesteitsschennis en incest met zijn zus Lepida. Alleen de dood van Tiberius voorkwam dat hij veroordeeld werd. Dat de vader van Nero een paar jaar later stierf aan waterzucht (overmatige ophoping van lichaamsvocht) was volgens Suetonius een passend einde voor deze nare man.

En dan hebben we het nog niet gehad over de moeder van Nero: Agrippina de Jongere (15-59). Agrippina maakte deel uit van een voorname Romeinse familie: de Julisch-Claudische dynastie. Zij was de zus van keizer Caligula (12-41), de (vierde) vrouw van keizer Claudius en de moeder van keizer Nero. Via haar stamt Nero af van keizer Augustus, de eerste keizer van Rome.

Hoe Nero afstamt van Augustus. Bron en copyright: Historiën.

De opkomst van Agrippina: seks en inteelt

Agrippina was een zeer ambitieuze vrouw. Zij baande de weg voor haar zoon Nero. Een paar jaar na de dood van haar man Gnaius Domitius trouwde ze in 44 met Passienus, die op dat moment een Romeins consul was. Passienus stierf in 47 of 48 plotseling. De dood van zijn stiefvader leverde de tienjarige Nero een flinke erfenis op.

Kort na de dood van haar tweede man kreeg Agrippina de kans van haar leven.

De derde vrouw van keizer Claudius, Valeria Messalina (±20-48), werd ter dood veroordeeld. Sinds haar huwelijk met Claudius na zijn troonsbestijging in 41 (nadat zijn tirannieke neef Caligula was vermoord door zijn eigen Praetoriaanse Garde) had zij hem behalve een dochter (Claudia Octavia) ook een mannelijke erfgenaam geschonken: Brittanicus (41-55 na Chr.).

In de loop van de jaren had zij allerlei seksuele relaties buiten haar huwelijk om. Toen zij in 48 een formeel huwelijk sloot met een van haar minnaars ging ze te ver: dit werd als een poging tot staatsgreep gezien. Hij werd terechtgesteld en zij was ook ten dode opgeschreven. Omdat ze er niet in slaagde zichzelf het leven te benemen stak een officier haar dood.

Agrippina deed haar intrede. Zij verleidde Claudius, wist van hem gedaan te krijgen dat hij de verloving van zijn dochter Octavia met een ander verbrak zodat deze met haar zoon Nero kon trouwen, en trouwde zelf met haar oom. Claudius moest daarvoor nog wel even het verbod op het trouwen tussen oom en nicht laten opheffen.

Vervolgens zorgde Agrippina ervoor dat Nero geadopteerd werd door Claudius. Zij zou zijn biologische zoon Brittanicus langzaam maar zeker naar de achtergrond dwingen. Het plan van Agrippina was om de weg vrij te maken voor Nero. De gezondheid van de oude Claudius werd steeds slechter waardoor haar invloed en macht toenam. De volgende stap was het uit de weg ruimen van Claudius. Zij liet hem vergiftigen. Hij overleed in het jaar 54.

Stamboom Claudius en Agrippina. Bron en copyright: Historiën.

Met steun van militair commandant Burrus greep de zestienjarige Nero de macht. Het principaat (het Romeinse keizerschap) was in feite een militaire monarchie. Nero werd de nieuwe imperator, ofwel keizer.

Keizer Nero: van veelbelovende jongeling naar tiran

Nero. Bron: wikimedia commons.

Nero kwam tijdens zijn jeugd niets te kort. Hij leefde in weelde en kreeg een goede opleiding. Filosoof Seneca (±4 v.Chr.-65 na Chr.) was zijn leraar, mentor en later ook politiek adviseur. Als jonge man had Nero een voorliefde voor sport, kunst en muziek.

De wrede en sadistische trekken van keizer Nero openbaarden zich echter al snel.

Hij had de gewoonte om zich op meer dan puberale wijze in het openbaar te misdragen. Zo ging Nero er in de avond op uit in kroegen en stegen. Hij mishandelde willekeurige voorbijgangers, roofde winkels leeg en verkocht de spullen in een winkel bij het paleis. Sinds een Romeinse heer waarvan hij de vrouw onzedelijk had betast hem bijna doodsloeg, werd hij op discrete afstand gevolgd door lijfwachten. Soms nam Nero deel aan of veroorzaakte hij zelfs rellen in het theater: dan gooide hij met stenen en vernielde hij banken. Hooligan. Al dit wangedrag werd afgedaan als kattenkwaad. Mij doet hij echter denken aan psychopaat Alex uit boek en film A Clockwork Orange.

De echte wreedheden volgden later. Om te beginnen had hij geleerd van zijn moeder. Net zoals zij Claudius uit de weg ruimde, liet hij zijn stiefbroer Brittanicus doden. Brittanicus stierf aan de gevolgen van een giftige drank tijdens een gezellige maaltijd. Nero was een jaar keizer.

Beeld van Seneca in zijn geboorteplaats Cordoba. Bron: wikimedia commons.

Er zouden nog vele politieke tegenstanders en senatoren volgen. Het bekendste slachtoffer van zijn terreur is de uit de gratie geraakte filosoof Seneca. In 65 veroordeelde Nero hem ter dood. In navolging van Socrates neemt Seneca het heft in eigen handen: hij snijdt in zijn aderen, maar gaat niet dood. Pas na een dosis gif en een lange lijdensweg sterft hij uitgeput. Pijnlijk, maar zelfgekozen en stoïcijns.

Hoe anders is deze zelfmoord dan die van Nero zelf. In het jaar 68 als Nero alle steun van zijn volk heeft verloren en op de vlucht slaat, kan die zich er namelijk niet toe zetten om zichzelf te doden. Hij heeft de hulp van een slaaf nodig om het karwei af te maken. De tiran sterft.

Seks en verval

Suetonius seksualiseert de teloorgang van Nero om zo tegelijkertijd het morele verval van Rome aan te tonen. Nero bedroog zijn vrouw Octavia met een ex-slavin genaamd Acte, sliep met hoeren en trouwde aan het eind van zijn leven tot twee keer toe met een mannelijke slaaf die hij liet verkleden als vrouw. Bovendien zou hij zich seksueel tot zijn moeder Agrippina aangetrokken hebben gevoeld.

Pleegde Nero incest met zijn moeder?

Nero en Agrippina. Bron: Carlos Delgado [CC BY-SA 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons.

Volgens Suetonius ging de seksuele onverzadigbaarheid van Nero zo ver dat hij zelfs seks met zijn moeder verlangde. Vijanden van Agrippina verhinderden echter dat hij dit verlangen in de praktijk kon brengen omdat zij vreesden dat zij dan nog machtiger en wreder zou worden dan voorheen. Hij zou een minnares gevonden hebben die sprekend op zijn moeder leek om zijn lusten op te botvieren. Anderen waren van mening dat hij wel incest met zijn moeder pleegde: telkens als zij samen in een draagkoets zaten, kwam zij er met verfomfaaide kleren uit.

Een andere Romeinse historicus, Tacitus (±56-117), gooit olie op het vuur van het incestueuze verhaal door te beweren dat het juist Agrippina was die haar zoon probeerde te verleiden. Zij zou zich meermalen per dag uitdagend opgemaakt aan haar zoon opgedrongen hebben: bereid tot incest. Geile zoenen als voorbode van de schanddaad.

Deze sappige verhalen zouden in een willekeurige roddelrubriek niet misstaan. Volgens mij zijn ze dan ook niet betrouwbaar.

Nero is echter schuldig aan een veel ernstiger misdaad dan incest met zijn moeder: het vermoorden van zijn moeder.

De moord op Agrippina

Sinds de tijd dat Nero een relatie had met het dienstmeisje Acte en de moord op Brittanicus kort daarna was de relatie met zijn moeder verslechterd. Zonder twijfel probeerde zij haar invloed over hem te doen gelden. Ze had hem geen keizer gemaakt om vervolgens genegeerd te worden!

De historici uit de oudheid (Suetonius, Tacitus en Cassius Dio) die schreven over Nero en Agrippina zijn het onderling niet eens over de precieze oorzaak en aanleiding, maar het is een feit dat Nero op een gegeven moment genoeg had van de bemoeienis van zijn moeder.

In het jaar 59 gaf hij bevel om Agrippina te vermoorden. In eerste instantie probeerde hij het door middel van een list. Hij liet een schip zodanig prepareren dat je het in elkaar kon laten storten, zoals ook wel gebeurde tijdens nagespeelde zeeslagen in de arena van Rome. De admiraal van Nero, een voormalige slaaf genaamd Anicetus, kwam met het idee en voerde het uit.

Het plan was om Agrippina onder valse voorwendselen aan boord van het geprepareerde schip te lokken en het dan op zee te laten instorten. Dat daarbij andere opvarenden van het schip ook om zouden komen, nam hij (en Nero) op de koop toe. Zo gezegd, zo gedaan.

Na een uitgebreide maaltijd namen moeder en zoon innig afscheid van elkaar en ging Agrippina nietsvermoedend aan boord van het schip. De aanslag liep mis: vele opvarenden werden gedood of raakten gewond toen het gevaarte instortte, maar Agrippina wist te ontsnappen.

Ondanks dat ze besefte dat haar zoon haar dood wilde hebben, sloeg ze niet op de vlucht. Ze ging naar huis en stuurde een bericht naar Nero dat ze door de gunst der goden aan een ongeluk was ontkomen. Agrippina deed dus net alsof haar neus bloedde. Toch was het na de mislukte moordaanslag haar schouder die bloedde. Ze liet het bloed stelpen.

Nero was in alle staten toen hij hoorde dat ze nog leefde. Hij was doodsbang dat ze de hulp van de senaat en het volk zou inroepen om hem een kopje kleiner te maken. Anicetus maakte de klus echter af voordat het zo ver kwam. Nero stuurde hem met enkele bruten op Agrippina af. Zij drongen haar slaapkamer binnen. Een van de mannen raakte haar hoofd met een knuppel. Toen zijn makker zijn zwaard trok, hield ze hem haar buik voor en schreeuwde ‘steek in mijn buik’. Dat deed hij.

Nero als Oedipus

Deze beschrijving komt overeen met de dood van Iocasta, de mythische moeder van Oedipus, zoals Seneca deze in zijn versie van het verhaal opschreef (de eerdere, bekendere, versie is van de Griek Sophocles, die in de vijfde eeuw voor Christus leefde).

In Oedipus volgens Seneca klauwt de hoofdpersoon zich de ogen uit nadat hij er achter kwam dat hij, terwijl hij niet wist dat ze zijn moeder was, met zijn moeder getrouwd was. Vervolgens verschijnt Iocasta ten tonele, vindt haar zoon-echtgenoot in die gruwelijke toestand, grijpt het zwaard van Oedipus en steekt het in haar buik onder de woorden: ‘Hier, mijn hand, tref hier de moederschoot die man en zonen droeg’.

Volgens historicus Anton van Hooff ligt het meer voor de hand om aan te nemen dat Agrippina zich in haar doodsnood de dramatische passage van het toneelstuk herinnerde dan dat de moord op de moeder van Nero Seneca inspireerde tot het schrijven van die scene in zijn versie van Oedipus. Wanneer Seneca zijn Oedipus schreef, is namelijk niet precies bekend.

Een andere mogelijkheid is volgens mij dat iemand Agrippina haar laatste befaamde woorden in de mond heeft gelegd, geïnspireerd door het verhaal van Seneca.

Doordat Agrippina haar moordenaar uitdaagt zijn zwaard in haar buik te steken, verwijst zij naar de moederschoot waar haar monsterlijke zoon Nero uit voortkwam.

Nero als de vleesgeworden Oedipus: hij kwam aan de macht na de moord op zijn (stief)vader, had (mogelijk) seks met zijn moeder en was verantwoordelijk voor haar dood.

Nero over zijn dode moeder
Volgens Cassius Dio zei Nero nadat hij het naakte dode lichaam van Agrippina had bestudeerd:

Ik wist niet dat ik zo’n mooie moeder had.

Een overzicht van Nero’s huwelijken

• Claudia Octavia (±40-62 na Chr.)

• Poppaea Sabina (30-65 na Chr.)

• Statilia Messalina (±35-na 68)

• Sporus: mannelijke geliefde van Nero met wie de keizer trouwde (?-zelfmoord na 68)

• Pythagoras: mannelijke geliefde van Nero met wie de keizer trouwde (?-?)

Meer schandalige seks op Historiën

11 incestueuze relaties uit de geschiedenis (overzicht en inleiding)

Schandalige seks special

Bronnen

Dio, Cassius, Vier keizers: Rome onder Tiberius, Caligula, Claudius en Nero, vertaald uit het klassiek Grieks door G.H. de Vries (Amsterdam 2000)

Hooff, Anton van, Nero & Seneca: de despoot en de denker (Amsterdam 2010)

Pacion, Stanley, the life of Nero: sex and the fall of the roman empire (sexandhistory.blogspot.nl)

Wikipedia (wikipedia.org)

[bol_product_links block_id=”bol_5634cd70b124c_selected-products” products=”9200000011999105,1001004000786776,1001004007469630″ name=”Nero” sub_id=”” link_color=”D68F00″ subtitle_color=”D6982D” pricetype_color=”FF642B” price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFBD7A” border_color=”D27700″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]

Tim Wachelder

Tim Wachelder studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in Europese Expansiegeschiedenis. Behalve over koloniale geschiedenis schrijft hij ook over militaire, culturele en Nijmeegse geschiedenis. Sinds 2007 is hij webredacteur bij Historiën.

More Posts