Overlevenden van de Tweede Wereldoorlog: overleden in 2017

De Tweede Wereldoorlog is 72 jaar geleden geëindigd. De mensen die deze periode hebben meegemaakt worden steeds ouder, tot ze overlijden. Ik stelde mijzelf de vraag: welke overlevenden van de Tweede Wereldoorlog overleden in 2017? En welk beeld komt naar voren uit hun (beknopte) levensverhalen? Geen totaaloverzicht, maar een selectie uit de selectie van wikipedia.

Into the Jaws of Death

Taxis to Hell and Back – Into the Jaws of Death is een foto die Robert F. Sargent nam op 6 augustus 1944. D-Day. Normandië, Frankrijk. Bron: wikimedia commons.

Band of Brothers

In 2017 overleden meerdere mannen die als soldaat in de Tweede Wereldoorlog vochten. Ik zal hier kort stilstaan bij twee van hen:

Donald Malarkey, een van de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog

Donald Malarkey op 6 juni 1945. Bron: wikimedia commons.

Malarkey en Tipper maakten deel uit van de Easy Company, 2de bataljon, 506de Parachute Infantry Regiment in de 101ste Airborne Division. De soldaten van deze compagnie zijn bekend geworden onder de naam Band of Brothers naar de gelijknamige tv serie uit 2001. Malarkey en Tipper vochten tijdens de landing op Normandië, D-Day (6 juni 1944) en verder in Frankrijk. Daar raakte Tipper gewond, verloor een oog en werd als gevolg daarvan na een verblijf in een Engels ziekenhuis teruggestuurd naar de Verenigde Staten. Malarkey zag nog vele andere gevechten in Frankrijk, België en Nederland. Hij raakte nooit zwaargewond. Zowel Tipper als hij hoorden bij de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog.

Edward Tipper, een van de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog

Edward Tipper. Bron: wikimedia commons.

Zoals het verhaal van Band of Brothers laat zien, denken we bij de Tweede Wereldoorlog in eerste instantie aan vechtende soldaten. Mannen. Dat zal wel door het woordje oorlog komen. Toch had dit conflict gevolgen voor allerlei mensen en zou het oorlogsapparaat van deelnemende landen niet hebben gewerkt zonder de inzet van burgers. Inclusief vrouwen. En die hadden lang niet allemaal kantoorbanen zoals Brunhilde Pomsel, de secretaresse van wandelende nazi-PR-machine Joseph Goebbels. Zij sprak zich toen ze 100 werd nog zeer negatief uit over Goebbels en overleed zes jaar later op 27 januari 2017.

Overlevenden van de Tweede Wereldoorlog

Mensen namen op verschillende manieren deel aan de oorlog of waren er slachtoffer van. Ongeacht hun nationaliteit of afkomst hebben de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog die stierven in 2017 een paar dingen met elkaar gemeen. Ze zijn bovenal overlevers. Ze hebben de gevolgen van oorlog van dichtbij meegemaakt en overleefd. Een combinatie van geluk, wijsheid en goede genen. Verder zijn ze allemaal oud geworden. Daardoor hebben ze tijdens hun lange leven revolutionaire ontwikkelingen meegemaakt of op zijn minst van veraf bekeken:

  • De wetenschap dat de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam met een atoombom. Dat wil zeggen dat er vanaf dat moment wapens bestaan die ons allemaal kunnen vernietigen.
  • Toch vormen de jaren sinds WO II de langste periode van vrede die de Westerse wereld ooit gekend heeft.
    Oorlog is niet langer vanzelfsprekend. Ofwel de ‘wet van de jungle’, zoals historicus Yuval Noah Harari dat noemt in zijn boek Homo Deus, is gebroken. Al bestaat oorlog nog steeds op kleinere schaal. En is het verstandig om waakzaam te zijn.
  • Meer welvaart voor meer mensen dan ooit.
  • De moderne medische wetenschap zorgt ervoor dat minder mensen voortijdig sterven. Mensen die in 1900 leefden, werden meestal niet ouder dan veertig. En maakten om die reden de Tweede Wereldoorlog niet eens mee. Tegenwoordig worden mensen eerder zeventig of tachtig, of zelfs ouder, zoals de mensen in dit verhaal laten zien.
  • De eerste mens op de maan.
  • De opkomst van de televisie waarop die maanlanding te volgen was.
  • Van computer naar internet.

De wereld om ons heen is dichterbij dan ooit door technologische ontwikkelingen waarvan het einde nog lang niet in zicht is. De overlevenden van de Tweede Wereldoorlog die overleden in 2017 zagen pas het begin.

De atoombom

Atoombom Nagasaki

Atoombom op Nagasaki. Foto door Charles Levy. Bron: creative commons.

De overlevenden van de Tweede Wereldoorlog probeerden er tijdens de oorlog het beste van te maken. Daarbij stonden mensen vaak tegenover elkaar. Of brachten inspanningen van de een zelfs het leven van de ander in gevaar. Bijvoorbeeld de Britse natuurkundige Anthony French. Hij overleed op 3 februari 2017. In 1944 maakte hij deel uit van het Manhattan Project. Het project dat atoombommen creëerde. Op 6 augustus 1945 dropten de Amerikanen er een op Hiroshima. Drie dagen later verwoestte een tweede atoombom Nagasaki.

Op dat moment werkte Kyōko Hayashi, 25 jaar oud, in een fabriek in die stad. Zij overleefde, maar was wel twee maanden ernstig ziek en zou altijd een zwakke gezondheid hebben. Kyōko schreef meerdere boeken over haar ervaringen. Onder andere “Ritual of Death” (Matsuri no ba) uit 1975. Ze overleed in dezelfde maand als Anthony French, op 19 februari 2017.

Codebrekers

De strijdende partijen ontwikkelden nieuwe en effectievere wapens.

Enigma machine

Enigma machine. Bron: wikimedia commons.

Daarnaast probeerden zij elkaar ook te slim af te zijn door elkaars geheime codes te ontcijferen. Die codes waren noodzakelijk om berichtgeving af te schermen van het luisterend oor van de vijand. Engelse en geallieerde codebrekers werkten voor de Government Code and Cypher School. Deze school was gevestigd in Bletchley Park. Er waren verschillende afdelingen. Zo hielden werknemers in Hut 8 zich bezig met het ontcijferen van Duitse berichten van de Marine. Onder leiding van Alan Turing wisten de Britten de codes van de Duitse Enigma-machine te kraken. Met als resultaat een voorsprong in kennis over het handelen van de vijand. Hierdoor duurde de oorlog waarschijnlijk korter en werden vele levens gered.

Een van de codekrakers die tussen 1941 en 1945 samenwerkte met Turing was Rolf Noskwith. Hij overleed op 3 januari 2017. Vanaf 1942 werkte ook de Schotse Irene Brown op Bletchley Park. Zij schreef het boek Enigma Variations: a Memoir of Love and War (1990). Dit gaat over haar ervaringen  in Hut 6, toen ze aan codes werkte. Vrouwen maakten 75% uit van alle werknemers op de basis. Zij stierf op 7 juni 2017, in Edinburgh, 98 jaar oud.

Verzet en collaboratie

Grethe Bartram

Grethe Bartram. Bron: wikimedia commons.

Overlevenden van de Tweede Wereldoorlog overleefden op verschillende manieren. In bezet gebied werkte een deel van de bevolking vol overtuiging samen met de bezetter, terwijl anderen juist in het verzet gingen. Zo ging dat ook in Denemarken. Grethe Bartram gaf als informant tijdens de oorlog 53 mensen die in het Deens verzet actief waren aan bij de Duitsers. Inclusief haar oudere broer, in 1942. Ze werd betaald voor haar verraad. Het duurde tot 1944 dat het verzet doorkreeg dat ze niet te vertrouwen was. Tevergeefs probeerden leden van het verzet haar te vermoorden. Ze raakte slechts gewond. Na de oorlog werd ze ter dood veroordeeld, maar die veroordeling werd in 1947 omgezet in levenslang. Na tien jaar gevangenis werd ze vrijgelaten. Ze emigreerde naar Zweden. Daar woonde ze tot ze in januari 2017 overleed.

Jørgen Kieler

Jørgen Kieler. Bron: wikimedia commons.

Een maand later, op 19 februari, kwam ook een eind aan het leven van Jørgen Kieler. Hij was een Deense arts en verzetsman in WO II. Ondanks dat hij opgepakt werd door de Duitsers en een groot deel van de oorlog in een concentratiekamp doorbracht, overleefde hij. Later deed hij als arts kankeronderzoek. Bovendien schreef hij boeken over de Duitse bezetting en het concentratiekampsyndroom.

Holocaust: slachtoffer, dader en aanklager

Yisrael Kristal, een van de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog

Yisrael Kristal in 1931. Bron: wikimedia commons.

Yisrael Kristal (15 september 1903 – 11 augustus 2017) heeft mogelijk de meest Joodse naam ooit. Voor zijn overlijden in 2017 was hij de oudste van de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog die de Holocaust meemaakten. Bovendien was hij sinds 19 januari 2016 de oudste levende man ter wereld. Hij overleefde Auschwitz, maar zijn eerste vrouw niet. Gedurende zijn werkzame leven, eerst in Polen en later in Israël, maakte hij snoep. Daar was hij goed in.

Reinhold Hamming (28 december 1921 – 30 mei 2017) was een SS kampbewaker in Auschwitz. In 2016 werd hij alsnog veroordeeld voor zijn rol als medeplichtige aan moord op Joden. Op zijn hoge leeftijd werd hij veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf. Hij overleed terwijl zijn hoger beroep nog liep. Daardoor zat hij nooit in de gevangenis.

Tot slot overleed in 2017 ook het laatst levende lid van het team aanklagers dat tijdens de Neurenbergprocessen van 1945 en 1946 nazi’s vervolgde: Alma Florence Soller McLay (28 december 1919 – 5 April 2017).

Meer lezen

Om dit artikel (en het jaar) mee af te sluiten verwijs ik nog naar een artikel dat ook over overlevenden van de Tweede Wereldoorlog gaat: 11 vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog: overleden in 2017.

Bronnen

Harari, Noah Yuval, Homo Deus: A brief history of tomorrow (Londen 2017)

Wikipedia

Hiroshima en Nagasaki

Bletchley Park

Overzicht van overlevenden van de Tweede Wereldoorlog:

[bol_product_links block_id=”bol_5a48e3b6182e9_selected-products” products=”9200000071595546,9200000073795133,9200000005571608″ name=”Tweede Wereldoorlog” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FF9C38″ border_color=”D21C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”1″ show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]

 

 

Tim Wachelder

Tim Wachelder studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in Europese Expansiegeschiedenis. Behalve over koloniale geschiedenis schrijft hij ook over militaire, culturele en Nijmeegse geschiedenis. Sinds 2007 is hij webredacteur bij Historiën.

More Posts

1 Reactie op Overlevenden van de Tweede Wereldoorlog: overleden in 2017

Schrijf je in voor TOEN!