Het zijn niet alleen Amerikanen en Britten die in operatie Market Garden vanaf 17 september 1944 boven Arnhem uit vliegtuigen springen. Dit is het verhaal van de Polen tijdens Market Garden: de 1e Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade.

Sosabowski

De Duitse invasie van Polen op 3 september 1939 betekent het begin van de Tweede Wereldoorlog. Het Poolse leger leidt de ene nederlaag na de andere, slechts één legereenheid slaagt er in meer weerstand te bieden: het 21ste infanterie regiment bijgenaamd de ‘kinderen van Warschau’. Zij verdedigen de Poolse hoofdstad tot zij zich op 27 september moeten overgeven. Het regiment staat onder bevel van de dan 46 jaar oude kolonel Stanislaw F. Sosabowski. Deze ambitieuze officier heeft op dat moment al bewezen een groep ongedisciplineerde rouwdouwers tot een effectieve gevechtseenheid te kunnen smeden. Hij is een kundig organisator. Nadat hij samen met zijn zoon ontsnapt uit Duits krijgsgevangenschap is hij betrokken bij het opzetten van het verzet. Uit deze organisatie komt in 1942 het verzetsleger, Armia Krajowa (AK) voort.

Van Frankrijk naar Engeland

Van generaal Wladyslaw Sikorsky, de Eerste Minister van de Poolse regering in ballingschap  krijgt Sosabowski de opdracht om naar Frankrijk te reizen. Op dat moment zijn daar ongeveer 500.000 Polen. Zowel Poolse vluchtelingen als Polen die al in Frankrijk werkten. Sosabowsky komt op 21 december 1939 in Parijs aan, waar hij vanaf dat moment deel uitmaakt van Sikorky’s staf. Het is zijn taak om legereenheden te vormen en een infrastructuur op te zetten om informatie en goederen aan het verzet in Polen door te geven.

De Duitsers vallen Frankrijk binnen en nadat op 22 juni 1940 een staakt het vuren is afgekondigd krijgt Sosabowski, dan onderbevelhebber van de nieuw gevormde vierde divisie, opdracht om met 300 man naar Engeland te varen. Na aankomst gaan ze per trein naar Schotland, vinden onderdak in Glasgow, en worden uiteindelijk overgebracht naar een groot legerkamp bij Biggar.

De 1e Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade

De training van Poolse soldaten tot paratroopers begint. Op 4 oktober 1941 geeft premier Sikorsky persoonlijk zijn goedkeuring aan de oprichting van de 1e Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade. Op dat moment bestaat deze uit 400 soldaten. Het uiteindelijke doel van de brigade is om Polen te bevrijden. Vanwege de voorbereidingen van de geallieerden op de invasie van Frankrijk in 1943 verliest zij echter haar volledige onafhankelijkheid: zij komen onder Brits bevel. Op 14 juni 1943 wordt Sosabowski bevorderd tot Generaal-majoor. Het moreel van de Polen wordt ernstig aangetast omdat zij geen toestemming krijgen van de Engelsen om de Poolse opstand van het Armia Krajowa te steunen. Zij beginnen een hongerstaking, maar worden door Sosabowski in het gareel gehouden. Als het Poolse verzetsleger van 35.000 man op 1 augustus 1944 probeert Warschau te veroveren, krijgen zij geen hulp. In oktober 1944 geeft het AK zich over. Zesduizend leden zijn dan gesneuveld, meer dan 150.000 burgers gestorven en Warschau is op bevel van Himmler met de grond gelijk gemaakt.

Polen tijdens Market Garden

Het Britse opperbevel onder leiding van Veldmaarschalk Montgomery heeft andere plannen met de Poolse Parachutistenbrigade. Het ziet een rol voor de Polen tijdens Market Garden. Aanvankelijk wil Sosabowski zijn mannen niet voor deze operatie inzetten, maar na beloftes dat zij daarna boven Polen mogen springen, stemt hij toe.

De bedoeling van de operatie is dat twee Amerikaanse en één Britse luchtlandingsdivisie een aantal essentiële bruggen in Nederland innemen, waarna het Britse XXX Legerkorps via de Zuyder Zee oostwaarts Duitsland binnen zou trekken. De Poolse brigade zou de 1ste Britse Arborne divisie ondersteunen bij Arnhem. Op de derde dag van de operatie zouden de Poolse parachutisten ten zuiden van de Arnhemse brug, bij Elden, springen en indien mogelijk deze plaats veroveren en naar de oostkant trekken.

Bezwaren

Sosabowski heeft grote bezwaren tegen het plan voor de Polen tijdens Market Garden. Ten eerste omdat de operatie over verscheidene dagen plaatsvindt zodat het verrassingselement verloren gaat. Verder waren de landingsplaatsen van de Engelsen te ver van de doelen. Bovendien is de Poolse brigade de enige groep die ten zuiden van de brug landt. Ook ziet Sosabowski het niet zitten dat tijdens de kwetsbare landing meteen gevochten moet worden. Tot slot zullen de Polen in eerste instantie van hun zware wapens gescheiden zijn omdat deze op de eerste dag bij de Engelsen gedropt worden aan de noordkant van de Rijn. Sosabowski vindt weinig steun onder de Britse officieren voor zijn bezwaren.

Johannahoeve

Direct na het begin van operatie Market Garden, op 17 september, gaan al veel dingen mis. Het verzet van de Duitsers is veel heftiger dan verwacht. Een deel van de Poolse brigade, met de zware wapens in zweefvliegtuigen, komt op 19 september bij de Johannahoeve, ten noorden van Oosterbeek, midden in zware gevechten tussen de Engelsen en de Duitsers terecht. Hierdoor gaat veel materieel en mankracht verloren. Daarna gooit slecht weer bij Engeland roet in het eten: de hoofdmacht van de brigade vliegt pas op 21 september.

Veerpont

Toen deze parachutisten eindelijk aankwamen, waren alle landingsterreinen in Duitse handen en waren de resterende Britse troepen bijeen gedreven in Oosterbeek. Daarom besloot het opperbevel om de Polen te laten landen bij Driel op de zuidoever, waar een veerpont zou zijn. Sosabowski is echter furieus omdat er geen enkele concrete informatie voorhanden is over de eigenlijke situatie ter plaatse. Hij vraagt zelfs om bevelen die zwart op wit staan. Deze krijgt hij, inclusief een bevestiging dat de landingszone dezelfde is en dat de veerpont er nog is. De Polen landen onder zwaar vuur. Het is een wonder dat niemand geraakt wordt. De angsten van de Poolse generaal worden waarheid: zij bevinden zich midden tussen de vijanden, zonder zware wapens en met slechts 65 % van de brigade. Bovendien blijkt de veerpont weg te zijn. Kortom: het zit de Polen tijdens Market Garden niet mee.

Sosabowski besluit dezelfde avond nog om onder dekking van de duisternis met behulp van rubberbootjes troepen over te brengen. De pogingen om de Rijn over te steken slagen slechts gedeeltelijk door intensieve beschietingen door de Duitsers vanaf de hoge oeverwal bij de Westerbouwing op de noordoever. Ongeveer 200 soldaten halen de overkant terwijl tientallen van hun kameraden sneuvelen. Bovendien zijn de Duitsers nu gewaarschuwd zodat een volgende oversteek nog gevaarlijker is.

Valburg

Daarom probeert Sosabowski tijdens de zogenaamde ‘Valburg conferentie’ op 24 september om de andere commandanten ervan te overtuigen de Rijn enkele kilometers naar het westen over te steken. Daar is de Duitse verdediging namelijk minder sterk. Zo kan de bijna omsingelde Britse Airborne divisie ontzet worden. De Engelse bevelhebbers houden echter vast aan de oversteekplaats bij Driel.

In de avond van 24 september wagen de Dorsets van de 43e Divisie van het Britse 30e Legerkorps, het Britse landleger, nog een oversteek. Deze mislukt omdat de Duitsers nog steeds de oversteekplaats onder vuur nemen. Uiteindelijk worden in de nacht van 25 op 26 september de resterende Britse en Poolse troepen vanuit Oosterbeek over de Rijn geëvacueerd. De Slag om Arnhem was voorbij, maar voor de Polen had de nederlaag nog meer kwalijke gevolgen.

Zondebok

In december 1944 wordt Generaal-majoor Sosabowski per direct het bevel ontnomen over de eerste Poolse zelfstandige parachutistenbrigade. Montgomery zendt een boodschap naar zijn superieuren dat de Poolse soldaten slecht vochten en niet ver genoeg wilden gaan. Hij wil ze niet langer onder zijn bevel hebben. Het lijkt erop dat zijn kritische houding voor en tijdens operatie Market Garden Sosabowski en de andere Polen tot de ideale zondebok maakte van de mislukking. Montgomery negeert opzettelijk de offers van de Polen tijdens Market Garden.

Polen

Na de oorlog was het gevaarlijk geworden voor veel Polen om naar hun vaderland terug te keren omdat het nieuwe communistische regime hen als een bedreiging beschouwde. Velen zijn in gevangenissen en heropvoedingskampen terechtgekomen of zijn zelfs geëxecuteerd als verraders. Anderen bouwden een nieuw leven op elders in Europa. Sosabowski werkte tot zijn dood in 1967 in Engeland als fabrieksarbeider. Negen- en zestig soldaten van de Poolse brigade gaven hun leven tijdens de Slag om Arnhem. Zij kwamen nooit thuis. Hun graven zijn terug te vinden op de oorlogsbegraafplaats in Oosterbeek. Vaak begraven als ‘onbekende’ soldaten omdat niet alle lichamen zijn gevonden.

Eerherstel

Pas in 2005 werd de grote inzet van de Polen tijdens Market Garden officieel erkend. De Nederlandse regering kende aan Generaal-majoor Sosabowski de Militaire Willems-orde en de Bronzen Leeuw toe. Die laatste onderscheiding is een onderscheiding voor zeer grote moed. De postume uitreiking vond op 31 mei 2006 plaats.

Bronnen

www.marketgarden.com

Hoekstra, Andries, All men are brothers. The Polish roll of honour battle of Arnhem 1944 (Arnhem 2005)

Kerkhoffs, Bert, Arnhem 1944. Slag van de tegenslag (Derde druk; Wezep 1994)

Meer Market Garden?

Meer weten over operatie Market Garden? Lees op Historiën verder over:

• het begin van Market Garden;
• het verloop van Operatie Market Garden;
• de moeizame bevrijding van Nijmegen;
• de strijd tot de dood van Engelse sergeant John Baskeyfield.

[bol_product_links block_id=”bol_541467893c4df_selected-products” products=”1001004011539446,9200000005527386,1001004011182923,9200000021778522,1001004011081403,666786581″ name=”market garden” sub_id=”” link_color=”E94C00″ subtitle_color=”E94C00″ pricetype_color=”000000″ price_color=”E94C00″ deliverytime_color=”C20318″ background_color=”FFDF80″ border_color=”E94C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]