Hitler’s droom van een megahotel aan de Oostzee

Het grootste hotel dat ooit gebouwd werd, staat niet in Las Vegas of Moskou, maar in Noord-Duitsland. Hitler’s droom van megahotel ‘Prora’ bewijst dat ook de nazi’s al massa-toerisme kenden.

Dressler

In zijn roman Dressler: The Tale of An American Dreamer vertelt de Amerikaanse auteur  Steven Millhauser het verhaal van een zoon van een sigarenboer in New York die begint als piccolo, vervolgens een hotel-keten opzet, miljonair wordt, maar uiteindelijk alles verliest. Het hoogtepunt in Dressler’s leven is de bouw van het 19 verdiepingen hoge Grand Cosmo Hotel waarin zich complete landschappen, nagebouwde hindoeïstische tempels, indianendorpen, oerbossen, watervallen, theaters en musea bevinden. Dit project betekent echter het Waterloo voor de dromer Dressler. Voor zijn 35ste is hij bankroet. Natuurlijk is dit een geromantiseerd en fictief verhaal. De auteur zegt zelf over dit verhaal dat het een poging is om  “de realiteit zo op te rekken dat het fictie wordt, zonder de werkelijkheid te verliezen.”  Dat lijkt Millhauser goed gelukt te zijn… ware het niet dat zijn fantasie hem toch in de steek heeft gelaten.

Absurd hotel in Prora

In het Wenen van voor de Tweede Wereldoorlog liep iemand rond die een nog veel grootser plan had dan Millhauser kon bedenken. De wereld heeft het er nu nog over.  Als Millhauser het verhaal van deze  miskende kunstenaar had opgetekend, was het manuscript per omgaande teruggestuurd door zijn uitgever met de tekst: “Ongeloofwaardig”.  Zoals zo vaak is de werkelijkheid nog veel bevreemdender dan de fantasievolle geest van een auteur kan bedenken. De mislukte Oostenrijkse kunstschilder Adolf Hitler, die in zijn jeugd sliep in Weense nachtasiels en later leider van Duitsland werd en de wereld in vuur en vlam zette, had immers lang voor Millhauser zijn roman schreef een veel surrealistischer leven geleid dan Dressler en bovendien een nog absurder hotel laten bouwen, van 10.000 kamers en allerlei voorzieningen. Het oprekken van de werkelijkheid ging Hitler beter af dan Millhauser. Alleen iemand met zijn grootheidswaanzin lukte het om een Duitse versie van de Toren Van Babel te bouwen. De resten van Hitler’s spookstad zijn nu nog te bewonderen in Prora op het Duitse eiland Rügen.
Het hele verhaal van Prora heeft wel iets weg van het scenario van Werner Herzogs film Fitzcarraldo (1982). Hoewel de setting totaal anders is, gaat het in beide gevallen over het verwezenlijken van een absurde droom. De (fictieve) Ierse zakenman Fitzcarraldo wil in Herzogs film een opera-huis voor Caruso bouwen midden in de Peruaanse jungle terwijl Hitler een megalomane vakantiestad van 4, 5 kilometer lang voor  20.000 Duitsers wilde bouwen aan de Oostzee. A là Las Vegas wilde de Führer uit het niets de grootste hotelstad aller tijden bouwen. Het hotel raakte nooit af en in de nazi-tijd sliepen er nooit mensen maar de basis werd gelegd en staat er nog steeds. Hoe lang dit Babel aan de Oostzee blijft bestaan, is echter de vraag.

121_2196.JPGMooie, lachende arische mensen
Hoewel nationaal-socialisme vrijwel nooit in verband wordt gebracht met massatoerisme hadden de nazi’s een duidelijke visie op vrije tijd en vakantie. Voor toeristische reizen binnen Duitsland moesten volgens Hitler vijf zeebaden gebouwd worden. Het eerste was Prora op het eiland Rügen, de andere vier zouden gebouwd worden op het Timmendorfer Strand, Kolberg en in Oost-Pruisen. De leiding van dit Kraft Durch Freude (KDF)-project  werd in handen gelegd van  de leider van het Duitse Arbeidersfront (DAF), Robert Ley. Het KDF was een onderafdeling van het Duitse Arbeidersfront (DAF) en was opgericht met de bedoeling om de Duitse arbeiders te belonen voor goed werk, maar ook om ze in hun vrije tijd te controleren en te begeleiden. Voor de arbeiders betekende dit betaalde vakanties en goedkope reizen.

Hitler zei het in een bevel aan Robert Ley zo: “Ik wil dat de arbeider een  goede vakantie en genoeg vrije tijd krijgt, opdat hij zich goed kan ontspannen. Ik wens dat omdat ik een volk wil met sterke zenuwen. Want alleen met een volk dat zijn zenuwen beheerst, kan men waarlijk grote politiek bewerkstelligen.” In het Prora-museum hangen reclame-affiches voor Prora met veel te mooie, lachende arische mensen erop, die het nieuwe hotel aanprijzen. Ze tonen aan dat het KDF project eigenlijk een voorloper was van het huidige massatoerisme met al zijn reclame-uitingen. Het is een schoolvoorbeeld van geslaagde  KDF-propaganda van Ley’s KDF.

Hallucinante vakantiemachine

Prora_foto_1.JPGProra werd ontworpen door de Keulse architect Clemens Klotz (1886 – 1969), die ook het beruchte DAF-opleidingscentrum voor ideale ariërs, Burg Vogelsang  in de Eifel ontwierp. Er werd eerst nog een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor Prora maar uiteindelijk ging de opdracht toch naar Klotz, de favoriete architect van KDF-leider Ley.  Na een bevel van Adolf Hitler begon op een terrein waar eerder de UFA-film “Der Dschungel ruft” werd opgenomen met een olifant in de hoofdrol, de bouw van Prora op 2 mei 1936. Bijna alle grote Duitse bouwbedrijven deden er aan mee. In Hitler’s hallucinante vakantiemachine Prora, gelegen aan een van de mooiste stranden van Duitsland,  moesten 20.000 mensen kunnen logeren (+  2000 man personeel). Bovendien moest het complex in oorlogstijd dienst kunnen doen als ziekenhuis en lazaret. Er zouden baden met kunstmatige golfslag komen bij het hotel, maar ook open zonneterrassen met ingebouwde infrarood-gestuurde straalkachels en vloerverwarming; een bioscoop; een theater en een feestzaal met 25.000 plaatsen. Aan de kade zouden cruiseschepen kunnen aanleggen en wellicht ook U-boot onderzeeërs. De kolos van Prora is 4, 5 kilometer lang en herbergt 10.000 tweepersoonskamers van 5 bij 2,5 meter, allen met uitzicht op zee. Het is nog steeds het langste gebouw van Europa. Men kan er een half uur langs lopen zonder te weten of men werkelijk een meter is opgeschoten.

Grand Prix

Hoewel soms schamper wordt opgemerkt dat Klotz de opdracht alleen kreeg omdat hij zulke goede vrienden was met Ley, was de Keulse architect bepaald geen prutser. In 1937 werd zijn ontwerp van Prora, tijdens de wereldtentoonstelling van Parijs bekroond met de Grand Prix voor Architectuur.
Het geheel is opgetrokken in een klassiek-moderne stijl, die vrij gangbaar was in de jaren 20 en 30. Soms wordt de architectuur, vanwege de megalomane omvang van het complex, beschreven als Nazi-stijl maar dat is niet terecht. Het complex is immers niet gebouwd in de neo- of pseudo- klassieke stijl waar Hitler en Speer zo van hielden maar is veel moderner en lijkt meer op de sociale woningbouw uit die tijd. Prora wordt nu beschouwd als een bouwtechnisch en architectonisch  waardevol monument. Het is een soort tunnelconstructie verwant aan de Nederlandse tunnelbouw. Prora is een van  ’s werelds eerste seriematige betonconstructies op grote schaal. Het is ook het enige project ter wereld dat architectonisch gezien gebaseerd is op het idee van de lineaire stad. Bovendien gaat het hier om een lineaire stad in één gebouw, hetgeen alles nog unieker maakt. Op een keiharde en rationele manier is alles op logisch-functionalistische wijze uitgevoerd hetgeen bepaald niet kenmerkend is voor nazi-architectuur.

Plan Obus

Aan het ontwerp ligt hoogstwaarschijnlijk het plan Obus van de wereldvermaarde Franse architect Le Corbusier ten grondslag. Le Corbusier ontwierp in de periode 1930-1934 immers een kilometers lange zeebad-stad voor Algiers met een zogenaamde “Rue intérieure” (inwendige straat). Ook bij Klotz ziet men zo’n Rue intérieure. Deze is zo lang dat men aan het begin van de weg het einde onmogelijk kan zien. Het Prora plan van Klotz lijkt eveneens op het ontwerp voor de Russische mijnstad Magnitogorsk van Ivan Leonidov. Beide plannen waren echter meer science fiction dan iets anders, hetgeen Prora nog unieker maakt omdat het plan daar wel (gedeeltelijk) werd gerealiseerd.

DAF-chef Ley zag Prora als een KDF-schip op het land en dat is in het ontwerp terug te zien. De kamers van het complex zagen er volgens hemzelf uit als kajuiten en de technische faciliteiten moesten, net als op een schip,  bestuurd worden vanuit een hoofdcentrale.  Dit paste ook in de filosofie van Clemens Klotz wiens werk gekenmerkt wordt door scheepsachtige bouw, vlakke daken, afgeronde bouwlichamen, ronde vensters en lange raambanden.

Klotz was een vernieuwende architect met overduidelijke sympathieën voor het nazisme. Dat blijkt duidelijk uit zijn visie op (nazi-)architectuur:  “De omgeving waarin de nieuwe (nazi-)ideeën verkondigd worden, moet nieuw zijn als de wereldschokkende (nationaal-socialistische) begrippen zelf.”

Opvang van vluchtelingen

Rond 1940 zouden de eerste gasten in Prora arriveren, maar door de oorlog moest de bouw worden stilgelegd. De acht hotelblokken, de kade en het theater waren toen ruwweg af. De door Erich zu Putlitz ontworpen feestzaal en de golfslagbaden werden nooit gerealiseerd.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog werd Prora gebruikt voor de opvang van vluchtelingen uit Hamburg en als opleidingsinstituut voor Flak-helpsters (Flak = luchtafweerkanon).
Hitler zelf bezocht Prora nooit, maar hij zag in de zomer van 1936 wel een maquette van het project en keurde het plan goed.

Na de bezetting van de Duitse Oost-gebieden door het Rode Leger in mei 1945 werden er groot-grondbezitters geïnterneerd en vluchtelingen uit Oost-Duitsland opgevangen. Rond die tijd ontstonden er verschillende legendes rond Prora. Het hotel zou eigenlijk een kazerne zijn geweest of een U-boot haven en de acht blokken van het complex zouden via tunnels, die konden vollopen, met elkaar in contact staan. Ook werd in de DDR wel het gerucht verspreid als zou Hitler hier een centrum hebben willen oprichten om “goede” arische volksgenoten op te leiden. Voor dit alles is echter nooit bewijs gevonden. De geruchten werden gevoed door het feit dat er nooit bouwplannen van Prora werden gevonden en men dus moest gissen naar de functies van het complex. Bovendien had de DDR er groot belang bij om negatieve geruchten over Prora te verspreiden om zo te voorkomen dat de Kraft Durch Freude (KDF) ideologie van betaalde vakanties en goedkope reizen voor de arbeiders een positief licht op de nazi’s zou werpen. De angst voor de nationaal socialistische ideologie bleef groot na de oorlog.

Rode Leger

Later vestigde het Rode Leger zich in Prora. Toen de Russische soldaten vertrokken waren trok de Oost-Duitse Nationale Volksarmee (NVA) erin. Maar er werden ook jeugdkampen en vakanties voor soldaten georganiseerd. Na de Wende van 1989 werd Prora overgedragen aan de Bundeswehr. In 1992 verliet het Duitse leger het complex weer en sindsdien doet het complex dienst als discotheek, asielzoekerscentrum, jeugdherberg, atelier, museum, ontmoetingscentrum voor jongeren en horecagelegenheid. Er worden uiteindelijk dus toch – zoals door KDF-baas Ley gepland – vakanties gevierd in Prora, zij het niet op nationaal-socialistische wijze. Een opmerkelijk feit als men aan de pikante geschiedenis van het complex denkt.

Architect Klotz werd nooit veroordeeld of gestraft na de Tweede Wereldoorlog. Hij werkte na ’45 als architect in Keulen en stierf in 1969 als vrij man. DAF-leider Ley moest wel terechtstaan voor het Neurenberg-tribunaal, maar voor het begin van het proces verhing hij zichzelf in zijn cel.

Spookstad

Uiteindelijk is Hitler’s spookstad Prora een soort toren van Babel gebleken. Vrijwel alle grote Duitse bouwbedrijven konden het hotel nooit helemaal voltooien; rondom het project ontstonden legendes van Bijbelse proporties en uiteindelijk weet niemand hoe het verder moet met het pand vanwege de vele twisten. De Duits-joodse cineast Fritz Lang zag het wellicht al aankomen toen hij in 1927 zijn wereldberoemde film Metropolis afrondde over een autoritaire man die heerst over de Prora-achtige stad Metropolis en iedereen strak in de gaten houdt. Uiteindelijk stort Metropolis net als Babel in. Prora staat er echter nog steeds ondanks pogingen van het Rode Leger om het complex op te blazen. Is Prora dan toch werkelijk een spookstad waar Duitsland nooit meer van af komt? Alleen de “geest” van de architect  weet het, maar die kan het niet meer navertellen. In 1969 gleed Clemens Klotz definitief weg in de eeuwigheid…….

Kijk voor meer Informatie op:

2 Reacties op Hitler’s droom van een megahotel aan de Oostzee

  • b schreef:

    Het is geen spook stad meer, de gebouwen zijn bijna allemaal veranderd in prachtige hotels, appartementen en niet te vergeten een jeugdherberg.

  • reisjogro schreef:

    Klopt, de projectontwikkelaars hebben het overgenomen…

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Schrijf je in voor TOEN!