Het bloedplakkaat van Karel V verbood protestantse propaganda en spotprenten. Spotprenten kennen een  geschiedenis van strijd tussen katholieken en protestanten. Op weg naar de Beeldenstorm van 1566.

Reformatie

De periode waarin protestanten zich afscheidden van de katholieke kerk  staat bekend als de reformatie. Tijdens de vijftiende en zestiende eeuw ontstonden stromingen binnen het christelijke geloof die zich steeds meer afzetten tegen de katholieke kerk. Samengevat worden zij ‘protestanten’ genoemd.

Protestantse propaganda en spotprenten vormen een wapen van de reformatie.

Bekende protestantse stromingen zijn:

• lutheranen
• calvinisten
• wederdopers

Karel V vervolgt protestanten

Katholieke keizer Karel V (1500-1558) bestreed het opkomende protestantisme nergens zo fel als in de Nederlanden. Al in 1522 stelde hij de eerste ‘Spaanse’ inquisitie in. Hij liet vele protestanten als ketters terechtstellen.

Tussen 1523 en 1566 vonden meer dan dertienhonderd terechtstellingen wegens ketterij plaats, waarvoor in archieven bewijzen zijn gevonden. In werkelijkheid moeten het er veel meer zijn geweest. De terechtstellingen zijn evenredig verdeeld over de noordelijke en zuidelijke Nederlanden.

Behalve dat Karel V protestanten liet vervolgen, liet hij ook boeken en pamfletten verbranden.

Protestantse propaganda en spotprenten werden verboden.

Bloedplakkaat

Van de plakkaten tegen ketterij die Karel regelmatig uitvaardigde was degene die hij in 1550 uitvaardigde het strengst en meest invloedrijk. Volgens dit plakkaat was ‘ketterse’ propaganda verboden.

Met ketterse propaganda bedoelde Karel eerst en vooral protestantse propaganda en spotprenten.

Doodstraf
Op het maken, drukken, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen stond de doodstraf.

Verder liep je ook het risico dat het (katholieke) gezag je ter dood veroordeelde voor:

• Het bijwonen van ketterse bijeenkomsten.
• Het prediken van een tegendraadse religie.
• Het huisvesten van ketters.

Van de veroordeelden die hun dwaling van het katholieke pad herriepen werden de mannen onthoofd en de vrouwen verdronken. Veroordeelden die vasthielden aan hun (protestantse) geloof belandden op de brandstapel.

Het plakkaat werd in de Nederlanden toepasselijk ‘het bloedplakkaat’ genoemd. De zoon van Karel, Filips II (1527-1598) nam het over toen hij zijn vader opvolgde.

Als fanatieke katholiek bestreed ook hij protestantse propaganda en spotprenten.

Het bloedplakkaat bleef van kracht tot 1575.

Vianen als bolwerk van protestantse propaganda en spotprenten

Ondanks alle risico’s circuleerden in de jaren vijftig en zestig van de zestiende eeuw vrij verboden liederen, spotdichten, toneelstukken en protestantse propaganda en spotprenten die de draak staken met de kerk of geestelijkheid.

Landvoogdes Margaretha van Parma (1522-1586) berichtte in 1566 aan Filips II dat alle verdachte boeken in de Nederlanden volgens haar uit Vianen kwamen.

Daar waren drukkers actief als de uit Antwerpen afkomstige Augustijn van Hasselt en Dirk Buyter.

Omdat de pogingen van de autoriteiten om met het belonen van verklikkers verdachte drukkers op te sporen faalden, stuurden zij een spion op Dirk Buyter in Vianen af.

Ene Marten Jacobs uit Utrecht probeerde hem eind januari 1566 uit de tent te lokken door illegale boeken bij hem te bestellen zoals:

• een exemplaar van de Institutie van Calvijn
  en
• een Liesvelt-bijbel

Binnen een maand lag het rapport van spion Marten Jacobs op de tafel van Margaretha in haar hoofdkwartier te Brussel. Zij gaf opdracht om drukker Dirk Buyter te arresteren zodra hij buiten Vianen kwam. Een jaar later blijkt hij echter zijn beroep in Engeland uit te oefenen. Hij ontsprong de dans dus.

Wist je dat het bloedplakkaat bijdroeg aan de onrust die leidde tot de Beeldenstorm?

Het bloedplakkaat riep weerstand op onder gewestelijke overheden omdat:

• Het zelfs de hogere standen niet ontzag.
• De rechterlijke macht van steden en dorpen beperkt werd.

Stadsburgers hadden het recht om voor een rechtbank in eigen stad te worden gedaagd, ook als zij elders een misdrijf hadden gepleegd. Vonnis en straf die de medeburgers oplegden viel gewoonlijk lichter uit. De kerkelijke rechtbank negeerde dit privilege echter.

Strenge vervolgingen zaten soms handelsbelangen in de weg. Zo hadden steden als Antwerpen en Amsterdam er belang bij dat Duitse en Engelse kooplieden hen konden bezoeken zonder voor hun geloof vervolgd te worden.

Bovendien walgden ook veel katholieken van de harde vervolgingen van protestantse stadsgenoten. Veel terechtstellingen werden daarom in het geniep uitgevoerd: midden in de nacht of op een geheime locatie.

Protestantse propaganda en spotprenten waren succesvol.

De weerstand tegen het hardvochtige beleid van de Spaanse koning Filips II had uiteindelijk de Beeldenstorm tot gevolg. Deze gewelddadige uitspattingen tegen beelden en afbeeldingen in de katholieke kerken door fanatieke calvinisten speelden een rol in het ontstaan van de Nederlandse Opstand.

Lees meer over de Beeldenstorm op Historien.

Bronnen

Graaf, Ronald de, Oorlog, mijn arme schapen. Een andere kijk op de Tachtigjarige oorlog 1565-1648 (Franeker 2004)

Israel, Jonathan, De Republiek 1477-1806 (zesde druk, Franeker 2008). Vertaling van: The Dutch Republic. Its Rise, Greatness and Fall, 1477-1806 (Oxford 1995)

Kaptein, Herman, De Beeldenstorm (Hilversum 2002)

[bol_product_links block_id=”bol__selected-products” products=”1001004002378946,1001004005818889,1001004001589343″ name=”reformatie” sub_id=”” link_color=”E94C00″ subtitle_color=”E94C00″ pricetype_color=”000000″ price_color=”E94C00″ deliverytime_color=”C20318″ background_color=”FFDF80″ border_color=”E94C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]