Schaduwjaren, de jaren dertig in Nederland
Historicus Rob Hartmans wil in Schaduwjaren een correctie doen op het beeld dat Nederland in de jaren dertig ‘een poel met dood water was, gekenmerkt door stilstand, inertie en conservatisme’.
De jaren dertig In Nederland hebben een donker imago. Veelal wordt dit decennium beoordeeld op het onheil dat zou volgen, de Tweede Wereldoorlog. In Schaduwjaren richt historicus Rob Hartmans de blik op de ‘dingen die toen speelden, en dat waren niet louter negatieve zaken’.
Dynamische tijd
In 14 artikelen komen verschillende kanten van een dynamische tijd voor het voetlicht. Mede vanwege de oorsprong van de teksten -een groot aantal verscheen in een eerdere versie in Historisch Nieuwsblad en De Groene Amsterdammer– zijn de hoofdstukken als op zich staande essays te lezen. De auteur heeft echter wel gezorgd voor een eenheid die blijkt uit de onderlinge verwijzingen en doordat er een samenhang is gemaakt. De bijdragen zijn gerangschikt in vier categorieën:
I Crisis en ellende
II Politiek tussen consolidatie en vernieuwing
III Een modern land
IV Donkere wolken
Moderniteit
Hartmans ziet vooral in de omarming van de moderniteit het elan van de jaren dertig.
“De techniek maakte voortdurend dingen mogelijk waaraan men vroeger niet kon denken.”
“Mensen stonden open voor die moderne wereld, met zijn verlokkingen van vrijheid en ongekende mogelijkheden, en met zijn comfortabele en tijdbesparende uitvindingen.”
Ellende
Ondanks het streven naar een evenwichtig beeld van deze tien jaren duiden woorden uit hoofdstuktitels zoals ‘crisis’, ‘ondergang’ en ‘verdriet’ erop dat er de nodige ellende was, zowel op sociaaleconomisch als op politiek vlak. Door de Eerste Wereldoorloog had het vooruitgangsdenken een deuk opgelopen. Zo oordeelde tijdgenoot Johan Huizinga niet al te optimistisch:
“Vooruitgang is een hachelijk ding en een dubbelzinnig begrip. Het kan immers zijn dat ietwat verder op het pad een brug is ingestort of een aardspleet ontstaan.”
De economische crisis en de opkomst van fascistische bewegingen zorgden ook voor de nodige grimmigheid en spanningen.
Dichtbij
De journalistieke stijl van schrijven en de rake observaties maken de boeken van Rob Hartmans een plezier om te lezen, ondanks dat de onderwerpen niet altijd even opgewekt zijn; onlangs verschenen ook titels over de zwarte bladzijden van de Nederlandse geschiedenis en de mislukte revolutie van Troelstra in 1918.
De persoonlijke noot van de auteur is in dit boek sterker dan in de andere publicaties, doordat hij terugblikt op de beleving van de jaren dertig in de familie. De verhalen over zijn opa’s en oma’s en vader en moeder tonen aan hoe dichtbij de jaren dertig voor vele Nederlanders nog zijn, ook al vertroebelt de Tweede Wereldoorlog het zicht op dit decennium. Dankzij Schaduwjaren is het zicht verhelderd. De ‘Meer weten’-blokjes aan het einde van ieder artikel gidsen de lezer naar een verdere verdieping in dit boeiende tijdvak.
Hartmans, R.,
Schaduwjaren, De jaren dertig in Nederland
(Utrecht 2018)
ISBN 9789401913393, € 20,-, 256 pag.
