De geallieerde operatie Market Garden is bekend geworden door de  ‘Slag om Arnhem’ , maar ook in Nijmegen is flink gevochten. Pieter Romme beschrijft het verloop van de militaire acties rond Nijmegen. Het begin van de moeizame bevrijding van Nijmegen.

Na de paniek van ‘Dolle Dinsdag’ (5 september 1944), toen door de Duitse bezetter werd gedacht dat de geallieerde invasie van Nederland al begonnen was, was op veel plekken in het land de regie door de Duitsers weer in handen genomen.

Ook in Nijmegen reorganiseerde men zich en er werden voorbereidingen getroffen om verdedigingswerken op strategische posities aan te brengen. Voordat er echter voldoende arbeiders onder de plaatselijke bevolking gemobiliseerd waren voor dit werk, werd de aanval op de Waalstad al ingezet.

De luchtlanding

Halverwege de ochtend van 17 september klonk het luchtalarm en al snel waren er grote formaties bommenwerpers boven de stad te zien. Plaatsen waar Duits afweergeschut stond opgesteld bleken het doelwit van een eerste aanval. Twee daaropvolgende bombardementen aan het eind van de ochtend en aan het begin van de middag troffen onder andere de elektriciteitscentrale en enkele kazernes.

De aanvankelijke verwarring onder de Duitsers duurde tot in de middag, toen er actief centrale posities in de stad werden ingenomen. Het Maas-Waalkanaal, de spoorbrug en de verkeersbrug over de Waal waren hierbij het meest van belang.

Rond 13.50u werd het geallieerde bombardement gevolgd door een luchtlandingsoperatie van ongekende omvang. In het gebied rond Nijmegen landden 3 groepen Amerikaanse parachutisten bij de plaatsen Grave, Mook en Groesbeek. Het gebied rond Groesbeek was van extra waarde omdat het hooggelegen terrein betrof, van waaruit de gehele omgeving bestreken kon worden. De landingen verliepen zonder veel problemen en operatie Market Garden die tot doel had om vanuit het zuiden, door Nijmegen over de Waalbrug richting Arnhem door te stoten lag op schema.

Een Amerikaanse verkenningsgroep wist snel vanaf de centrale verkeersrotonde Keizer Karelplein tot bij de verkeersbrug over de Waal door te dringen, maar stuitte daar op hevig Duits verzet. Het bleek noodzakelijk om terug te trekken tot aan de rand van het centrum.

Centrum in de frontlinie

In de ochtend van de 18e september werd een nieuwe poging gedaan om de brug te bereiken, ditmaal vanuit de aan het centrum grenzende woonwijk die ten zuidoosten van de brug gelegen was. Terwijl deze operatie in gang was gezet kwamen er echter berichten dat bij de geallieerde landingsterreinen rond Groesbeek een Duitse tegenaanval begonnen was. Een groot deel van de Amerikaanse troepen uit het centrum moest in allerijl terugkeren voor de verdediging van dit gebied en met veel moeite werd de aanval in de loop van de middag afgeslagen, zodat weer versterkingen via de lucht konden worden aangevoerd.

De verovering van het centrum en de brug had echter opnieuw vertraging opgelopen.
De Duitse troepen maakten van het terugtrekken van hun tegenstander gebruik door een groot aantal huizen in straten in en nabij het centrum in brand te steken, zodat van daaruit moeilijker de goed verdedigde brug benaderd kon worden. Straten die het bombardement op de stad van februari 1944 zonder schade doorstaan hadden, werden hierbij vrijwel volledig vernietigd.

De voorhoede van de geallieerde troepenmacht over land was inmiddels bij Grave aangekomen en er was haast geboden om de opmars naar Arnhem zonder oponthoud voort te kunnen zetten. Met behulp van tanks werd vanuit Groesbeek een nieuwe aanval ingezet. Deze verliep zonder veel problemen tot aan de straten die door de Duitsers in brand waren gestoken; Duitse artillerie bood hevige weerstand. Opnieuw kwam de Amerikaanse aanval tot aan de rand van het centrum.
Een tweede Amerikaanse colonne had gelijktijdig een poging om de westelijk gelegen spoorbrug over de Waal te bereiken, maar werd ook tot staan gebracht. Het nabijgelegen stationsgebouw werd beschoten en ging in vlammen op.

Aanval op spoorbrug en verkeersbrug

Op 20 september begon een nieuwe poging de verkeersbrug te bereiken, ditmaal met een aanpak vanuit de meer westelijk van de brug gelegen straten. Hier hadden de Amerikanen meer succes en de Duitse verdediging werd teruggedreven tot aan de heuvel bij het Valkhof, dat zich naast de brug bevindt. Met zware beschietingen en huis-tot-huisgevechten werd rond zes uur ’s avonds eindelijk de oprit naar de Waalbrug bereikt.

Ondertussen was nabij de westelijke spoorbrug een poging ondernomen om met canvas boten de overzijde van de rivier te bereiken. Een aangelegd rookgordijn trok echter te vroeg op en onder Duits vuur, met zware verliezen, kwamen Amerikaanse troepen bij de noordoever van de Waal aan. Van beide zijden werd de spoorbrug nu onder vuur genomen, met vele Duitse slachtoffers als gevolg. Gelijktijdig trokken 4 geallieerde tanks de verkeersbrug over, waar nu nog enkel aan noordelijke zijde verzet werd geboden. Een gevreesde springlading onder de brug bleek niet aanwezig.

De bevrijding van Nijmegen

In de avond van 20 september was Nijmegen bevrijd en de brug naar het noorden veroverd. Achteraf bleek de bevrijding van Nijmegen te laat, want diezelfde dag was het verzet van de geallieerde troepen bij de brug in Arnhem gebroken.

De trieste balans voor Nijmegen als gevolg van 4 dagen strijd kon worden opgemaakt: honderden huizen, diverse kerken, het stadhuis en het station waren in vlammen opgegaan. Honderden burgers waren bij de branden en straatgevechten omgekomen.
In de daaropvolgende jaren werd echter met vereende krachten begonnen aan de herbouw van de getroffen stad.

Op 20 september 2009 vond in Nijmegen een herdenking plaats van operatie Market Garden en van 65 jaar vrijheid: Nijmegen Forever Free, bijgewoond door koningin Beatrix en de Engelse prins Philip.

Bronnen

Eilander,  J.H. (red.), Met de dood in de schoen… 64 ooggetuigenverslagen, brieven en dagboekfragmenten van Nijmeegse burgers in de mangel van Market Garden (Nijmegen 1984)

Rosendaal, J., Nijmegen ’44. Verwoesting, verdriet en verwerking (Nijmegen 2009)

Meer Market Garden?

Meer weten over operatie Market Garden? Lees op Historiën verder over:

• het begin van Market Garden;
• het verloop van Operatie Market Garden;
• de Polen tijdens Market Garden;
• de strijd tot de dood van Engelse sergeant John Baskeyfield.

[bol_product_links block_id=”bol_54157cef73196_selected-products” products=”9200000006589147,9200000011178718,1001004001808047,1001004011081403,9200000023780989,1002004013539484″ name=”market garden” sub_id=”” link_color=”E94C00″ subtitle_color=”E94C00″ pricetype_color=”000000″ price_color=”E94C00″ deliverytime_color=”C20318″ background_color=”FFDF80″ border_color=”E94C00″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]