Fred van Lieburg beschrijft in Synodestad het verloop van de Nationale Synode die in 1618-1619 in Dordrecht plaatsvond. Deze vergadering moest eenheid brengen in de kerk én in de Republiek.

29 mei 1619. Twee weken nadat op het Binnenhof Oldenbarnevelt was geëxecuteerd kwam in Dordrecht een einde aan een andere bijzondere bijeenkomst. Met een dienst in de Grote Kerk werd de Nationale Synode afgesloten die in november 1618 was begonnen.

Oldenbarnevelt en Maurits

De twee gebeurtenissen kunnen niet los van elkaar worden gezien. De oude staatsman had zich jarenlang verzet tegen een landelijke kerkvergadering omdat dit de zelfstandigheid van zijn gewest Holland aantastte. Zijn tegenstrever prins Maurits was juist een voorstander van het houden van een bovengewestelijke synode. De activiteiten op het Binnenhof en in de Grote Kerk maakten duidelijk wie de zaak gewonnen had in deze strijd om de macht.

Logistiek en financieel

De theologische gespreksthema’s op de synode zijn al vele malen onderwerp van onderzoek geweest. Hoogleraar religiegeschiedenis Fred van Lieburg heeft met Synodestad een mooie toevoeging gemaakt op de bestaande literatuur. Hij staat namelijk niet alleen stil bij wat er werd besproken maar ook wat de synode op logistiek en financieel vlak vroeg van de organisatie. Hoe kwamen de deelnemers in Dordt? Waar werden zij ondergebracht en hoe wisten zij de tijd te beiden? Maandenlang hielden predikanten, theologen en politiek gecommitteerden zich immers op in de stad.

Internationaal gezelschap

Anders dan de naam doet vermoeden, beperkte de herkomst van de deelnemers zich niet tot de Republiek. Eenheid van het protestante geloof was een internationale kwestie, vandaar dat gasten van over de grens waren uitgenodigd, onder meer uit Frankrijk, Hessen, Bremen, Genève en Engeland.

Statenbijbel

In de vergaderzaal in de Kloveniersdoelen brachten de deelnemers verschillende onderwerpen ter sprake, waaronder de vertaling van de Bijbel, wat bijna twintig jaar later resulteerde in de Statenbijbel.

Remonstranten

Zonder twijfel was het belangrijkste punt op de agenda de bespreking van de geloofsartikelen uit de Remonstrantie. De strijd tussen remonstranten en contraremonstranten begon als gevolg van een geschil tussen twee hoogleraren aan de Leidse universiteit maar had zich in de jaren 1610-1618 ontwikkeld tot een splijtzwam die de gemoederen in de Republiek sterk bezighield.

Maurits had de kant gekozen van de contraremonstranten en na zijn staatsgreep en het uitschakelen van Oldenbarnevelt hadden zij het heft in handen in de kerk. De remonstranten zaten op de synode niet als gelijkwaardige partners aan de tafel, maar werden gedagvaard. Zij moesten de Vijf Artikelen die zij in 1610 in de Remonstrantie hadden opgeschreven, toelichten en verdedigen. Hun leer zou worden beoordeeld.

Psychologische oorlog

Het publiek op de tribune kon zien hoe de synode ontaardde in een ‘psychologische oorlog tussen voorzitter Bogerman en remonstrantenleider Epsicopius’. De laatste hekelde de rol die de remonstranten was toebedeeld. Zijn redenaarskunsten mochten niet baten. Zijn oraties en tactiek gooiden juist olie op het vuur gegooid en de emoties in de zaal liepen hoog op. De buitenlanders beoordeelden de vertragende aanpak, de woordenwisselingen en ongehoorzaamheid aan de synode als wangedrag. Op 14 januari 1619 werd de climax bereikt. In een slotrede waarin hij zijn boosheid niet kon bedwingen, zette voorzitter Bogerman de gedagvaarde remonstranten uit de synode:

‘Met een leugen zijn jullie begonnen, met een leugen zijn jullie geëindigd. Eruit.’

De tafel waaraan de remonstranten verdween uit de zaal. Zijzelf moesten in Dordrecht blijven terwijl de overgebleven synodeleden zich nu over de Vijf Artikelen bogen. De uitkomst liet zich raden.

‘De synode […] verklaart en oordeelt dat de kerkdienaren die zich gedragen hebben als aanstichters van de partijschappen in de kerk en leraars van de dwalingen, aangewezen zijn als schuldig te zijn aan vervalsing van de religie, scheuring van de eenheid van de kerk en zeer zware gegeven ergernissen.’

Eenheid

Voor predikanten en theologen was het doel van de Nationale Synode om de eenheid in de kerk te herstellen. Lieburg geeft aan dat voor Maurits en de politieke gecommitteerden het doel veelomvattender was.

‘De nationale synode van 1618-1619 maakte deel uit van een Nederlandse staatshervorming in de gedaante van een staatsgreep.’

Het herstellen van de eenheid in de kerk diende namelijk ook om de eenheid in en het aanzien van het land te vergroten. Was dat ook niet de reden dat een internationaal gezelschap deelnam? De buitenlanders konden er zelf getuige van zijn dat de rust in de Republiek was teruggekeerd als de synode eenmaal had geoordeeld. Twee jaar voor de afloop van het bestand met Spanje wilde de staat zich bewijzen als een stabiele en betrouwbare pilaar waarop de ‘Europese protestantse unie’ steunde. Maar of die eenheid en rust nu daadwerkelijk terugkeerden?

Menselijke kant

Synodestad is een boeiend boek. Door aandacht te besteden aan de aardse kant van de kerkvergadering komt het evenement tot leven. De deelnemers zien we ook van hun menselijke kant. Zij vermaakten zich in de stad. Zij waren eindelijk in de gelegenheid elkaar te spreken terwijl de communicatie normaal alleen via brieven verliep. Sommige deelnemers zouden de plaats niet meer verlaten omdat zij tijdens hun verblijf de geest gaven. Dordrecht was niet alleen een decor, de stad gaf mede vorm aan de synode.

De kaarten van Dordrecht aan de binnenzijde van de omslag zijn een handig hulpmiddel om een voorstelling te maken van de synodestad die een half jaar het centrum van de Republiek was. Daarnaast zijn er overzichten van de deelnemers en de zittingen.

Lieburg, Fred van

Synodestad, Dordrecht 1618-1619

(Amsterdam 2019)

ISBN 978 90 4463 831 8,

Uitgeverij Prometheus

[bol_product_links block_id=”bol_5cf19893c64ab_selected-products” products=”9200000095225122″ name=”synodestad” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FF9C38″ border_color=”D21C00″ width=”200″ cols=”1″ show_bol_logo=”1″ show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]