Te beginnen bij de vrouw

Livia Augusta, ‘de machtigste vrouw van Rome’; boude stelling, maar de geschiedenis over deze vrouw is interessant genoeg om er een boek over te schrijven. En dat deed Matthew Dennison. Het boek vangt aan met een uiteenzetting over de tijd waarin Livia leefde, en de familie waartoe zij behoorde. En dat was niet mals; zij was een telg van een van de oudste, meest aanzienlijke en rijkste geslachten in het Oude Rome. Voorin het boek staat een stamboompje uitgewerkt van de Julisch-Claudische dynastie, Livia’s voor- en nazaten. Het boek telt eenendertig hoofdstukken, die bijna allemaal getiteld zijn met een citaat. Veel structuur biedt het de lezer helaas niet.

‘Kinky bride’

Uit het leven van Livia zijn interessante feiten aan ons overgeleverd. Ze was puissant rijk, had bijvoorbeeld een parelzetter in dienst, bezat veel onroerend goed, wat leidde tot een grote zelfstandigheid van deze vrouw. Een saillant detail uit haar leven is de overgang van haar eerste naar haar tweede huwelijk, waaraan ze waarschijnlijk haar roem te danken had. Dit tweede huwelijk was met Octavianus, alias keizer Augustus. Livia was nog geen twintig jaar, reeds getrouwd en zwanger van haar tweede kind. Zij leidde met haar eerste manlief een vluchtelingenbestaan. Kortom, een roerig leven. Toen zij de keizer ontmoette, was het liefde op het eerste gezicht. Tussen die twee -ondanks het feit dat zij het kind droeg van haar eerste man- bestond een onophoudelijke, niet te beteugelen seksuele aantrekkingskracht. De scheiding met echtgenoot Nero, die de gang van zaken kennelijk prima vond, werd in gang gezet. Op 14 januari in 38 v.Chr. baarde zij zijn zoon. Snel stapte zij uit het kraambed, om hup drie dagen later te trouwen met haar nieuwe man Augustus. Hmmm. Kinky. Althans, vind ik. De schrijver Denniston gaat er in het verhaal niet diep op in, waardoor deze gebeurtenis wat in de schaduw staat. Sterker nog, hij doet geloven dat dit de gewoonste zaak was in de Romeinse wereld. Ik waag dat te betwijfelen. Dit boek gaat niet over de gewone Romein, maar over een uit de meest vooraanstaande adellijke families.

Over Livia’s jeugd is nauwelijks iets bekend. Volgens de schrijver zou dat te wijten zijn aan het feit dat ze een meisje was. Echter, zou het kunnen zijn dat de tijd, die tweeduizend jaren achter ons ligt, hiervan ook de oorzaak van kan zijn en er eenvoudigweg niets meer over te vinden is? Immers, over de jonge jaren van Cicero tasten we toch ook in het duister? Livia was geen representant van hoe alle Romeinen in het leven stonden of hoe men tegen vrouwen aankeek. Niet voor niets werd deze keizerin na haar dood heilig verklaard; ze werd op handen gedragen, ze was een rolmodel.

Livia’s leed een heftig leven. Bijna al haar dierbaren -zoons en kleinzoons- stierven tijdens haar leven. Haar zoon Drusus vond de dood na een sukkelige val van zijn paard ergens bij de Elbe, in 9 v. Chr. Door haar leven, afkomst, opvoeding, door de politieke overgang van republiek naar keizerrijk, met haar man als het middelpunt, was deze vrouw gepokt en gemazeld. Toen ze stierf, had ze er meer dan 50 jaar huwelijk opzitten met een overspelige man. Ze was gemangeld, en door de wol geverfd. Meer dan 80 jaar werd ze, ook nu, maar zeker in de Oudheid een hoge leeftijd.

Psychologie en moraal

Volgens de schrijver was Livia haar tijd ver vooruit. Een argument dat hij hierbij aanvoerde was omdat zij bij het verlies van haar oudste zoon psychologische hulp inschakelde. Stukje rouwverwerking. Ze was intelligent, had reflectievermogen en in staat buiten haar kaders te treden, Zij had feilloos in de gaten hoe belangrijk beeldvorming was en dat paste zij als vrouw van de keizer dan ook toe. Het gloednieuwe keizerrijk had een nieuwe moraal nodig; de Romeinen echter moesten hiervoor nog gewonnen worden. Het is jammer dat het boek niet ingaat op wat die morele vernieuwing inhield en hoe dat in zijn werk ging. Was Livia de belichaming van het beleid van keizer Augustus of was zij het die met haar nieuwe rol de koers van keizer Augustus uitzette? Op die vraag krijgen we wellicht nooit antwoord, omdat de Oudheid ver achter ons ligt, maar ook dat had de auteur wel mogen vermelden.

Dennison probeert het uitgangspunt van Tacitus als geschiedschrijver over Livia te ontkrachten. Hij beschrijft deze vrouwenhater en de vrouwenhaat in de Romeinse tijd in het algemeen. Wat ik hierbij mis is dat de schrijver onvoldoende ingaat op de algemene geschiedschrijving over de Romeinse tijd en de visies daarover op vrouwen met macht.

Maakt haardracht macht?

In het boek komt herhaaldelijk Livia’s grote invloed op het beleid van Augustus naar voren, in een maatschappij die bol stond van de vrouwenhaat. Weer rees bij mij de vraag hoe het uitoefenen van haar invloed te werk ging. Livia Drusilla wordt als Livia Augusta de eerste ‘First Lady’ genoemd. Wordt hier geen nieuwe mythe geschapen, terwijl de auteur juist korte metten met mythes wil maken? Hij gaat in op de mode van het nieuwe Romeinse keizerrijk, en op de haardracht van Livia. Met het in gang zetten van oude kledingstukken als nieuwe mode paste Livia in het plaatje van Augustus. Hier hoorde haar kapsel kennelijk bij. Is het zo dat haar haardracht haar de toegang verschafte tot de keizerlijke macht? Hoe simpel kon het zijn in het Romeinse Rijk. Naar mijn idee speelden er meer zaken. Dat Dennison een mythe wil ontkrachten is een mooi streven. Door de eeuwen heen werd Livia zonder gedegen historisch onderzoek neergezet als een mannenverslindster en een intrigante. De schrijver benoemt dit, maar helaas verzandt hij in zijn relaas door vele herhalingen en suggestieve aannames.

De vraag hoe Livia zich voelde, is niet te beantwoorden, gelukkig vond de schrijver dat ook. Doordat hij aan dit onderwerp erg veel woorden besteedt, is het stuk hierover nogal saai. De vriendschap van Livia met Salomé wordt even kort in genoemd. Juist hierover, als het al een vriendschap was, valt volgens mij meer te vertellen en zeker over het politieke spel erachter. Helaas blijft het verhaal wat steken in vaagheden.

First Lady, haardracht die haar invloed deed toenemen, gevoelsleven, als vrouw in het Romeinse Rijk; de schrijver somt de feiten op, maar trekt mijns inziens af en toe verkeerde conclusies. Het feit dat Livia niet werd afgebeeld bijvoorbeeld, heeft niet zozeer te maken met haar geslacht alleen, als wel dat het nog tegen de Romeinse gewoonte inging. In de tijd van de Republiek werden mensen zelden of nooit publiekelijk afgebeeld. Die trend zette keizer Augustus pas later in gang.

Ken de jaartallen!

In het boek ontbreekt, naar mijn mening, een rode draad door de manier van zinsopbouw en de vele herhalingen. De lezer wordt ongeduldig en krijgt het gevoel ‘ja ja nu weten we het wel’, waardoor de verhaallijn wat verloren gaat. Om lekker door te kunnen lezen, moet je goed thuiszijn in de Romeinse wereld van rond het jaar 0. Doordat er heel veel namen voorkomen en steeds zijsprongen in het verhaal worden gemaakt, is het soms een feitenbrei. De eerste man van Livia, om een voorbeeld te noemen, Nero, is niet de beruchte keizer. Keizer Nero, overigens wel verwant aan Livia, leefde veel later. Verwarrend, die Nero’s. De leek kan op het verkeerde been worden gezet. Wees gewaarschuwd: ken de jaartallen.

Taaie kost dus, voor de leek. Ik hoop echter dat dit boek voor de lezer een aanzet is tot het lezen van alle andere boeken over de Oudheid, de Romeinen en het Romeinse Rijk.

Livia Augusta. De machtigste vrouw van Rome door : Matthew Dennison (Nederlandse vertaling); Uitgeverij Kosmos – Utrecht, 2015[bol_product_links block_id=”bol_57226a26e5a0e_selected-products” products=”9200000036152474″ name=”Livia Augusta” sub_id=”” link_color=”000000″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”ED1000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFA012″ border_color=”D25400″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”0″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]

Spannende tweede

Misschien is tweede boek beter, van dezelfde schrijver, bij dezelfde uitgever, getiteld : De Twaalf caesars. Hoe incest geweld en krankzinnigheid het Romeinse Rijk te gronde richtten. Hm… klinkt spannend. De historicus in mij fluistert dat het Romeinse Rijk weliswaar te gronde gaat, maar niet gelijk na de twaalfde keizer. Maar goed. Lezen maar.

Uitgediepte details

In dit boek komen de eerste twaalf keizers van het Romeinse Rijk aan bod. Hoewel hij ondanks dat hij zo in de boeken genoemd wordt, geen keizer (caesar) was, begint de schrijver met Julius Caesar. Er worden leuke en interessante details uitgediept, zoals in het hoofdstuk over keizer Augustus (die dus historisch gezien de eerste caesar was). De inrichting van dit keizerlijke huis en interieur, zouden zeker ook een aanvulling zijn in de biografie over Livia Augusta. Soms schrijft Dennison dat iets ontegenzeggelijk waar is, om een volgend detail van de hand te doen als een mythe. Wat bepaalt of iets waar is of een mythe, op welke bronnen baseert hij zich? Dit wordt niet duidelijk.

Van de eerste tot en met de laatste?
Het boek is door de indeling prettig leesbaar. De twaalf keizers worden beschreven á la Suetonius. Niet verkeerd, maar helaas brengt deze opzet niet veel nieuws aan het licht en levert het geen nieuwe inzichten op. In de titel wordt incest genoemd, maar dat onderwerp en de uitwerking ervan mis ik in het boek. Als er meer nadruk op dergelijke relaties (en welke keizers eruit voortsproten) werd gelegd, zou dat wellicht een verklaring kunnen opleveren voor de krankzinnigheid bij sommige keizers. De schrijver heeft deze kans laten liggen. Een ander punt is dat de karakteromschrijvingen van de keizers niet eenduidig zijn. Zo wordt Vitellius beschreven als een vrolijke veelvraat, om in een hoofdstuk later naar voren te komen als een man die leed onder stemmingswisselingen. Doordat dit soort feiten niet aan de orde komen in hetzelfde hoofdstuk (in dit geval dat van Vitellius) wordt de lezer niet meegevoerd in een geschiedkundig verhaal over de keizers, maar springen we van de hak op de tak. Ook in dit boek weer vele herhalingen en verwarringen, zo schreef hij over Italianen, ik zou voor de contextuele duidelijkheid schrijven over Romeinen of Italische volkeren, zoals dat gebruikelijk is. Domitianus is de laatste keizer die aan bod komt, en in 96 n. Chr. wordt vermoord. En dan is het Romeinse Rijk te gronde, als we de titel moeten geloven, in werkelijkheid gaat het nog even door, maar dat detail laat de schrijver terzijde liggen.

Uitnodiging

Het boek is als het ware een samenvatting van alle klassieke auteurs. Dat kan handig zijn, maar een naslagwerk is het niet. Liever lezen we dan toch Tacitus, Paterculus, Suetonius en consorten. Ik weet niet of het aan de auteur of de vertaler ligt, maar beide boeken zijn wat moeilijk om te lezen, hoewel De Twaalf keizers wel een betere structuur biedt door de hoofdstukindeling. Met een paar sensationele titels redt je het helaas niet, alhoewel ik de vertaler en de uitgever wel begrijp, maar maak waar wat er in de titel staat, zou ik zeggen.

Hopelijk zijn beide boeken een uitnodiging tot het lezen van de klassieken. Want de bronvermeldingen achterin zijn geweldig en bieden een prachtig overzicht van de publicaties de Romeinen en hun keizers. Wie weet heeft Kosmos Uitgevers een paar heruitgaven op haar naam staan. Laat dit dus een oproep zijn om vooral de literatuurlijsten van Livia Augusta en De Twaalf keizers te raadplegen om te weten wat er zoal te lezen valt over de Romeinse tijd. En dan bestellen we ze bij Kosmos Uitgevers te Utrecht!

De Twaalf keizers. Hoe incest geweld en krankzinnigheid het Romeinse Rijk te gronde richtten, eveneens geschreven door Matthew Dennison (Nederlandse vertaling); Uitgeverij Kosmos – Utrecht, 2015

[bol_product_links block_id=”bol_57226a88bdc6b_selected-products” products=”9200000022801956″ name=”De Twaalf Caesars” sub_id=”” link_color=”000000″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”ED1000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFA012″ border_color=”D25400″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”0″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]