2016. De honderdste editie van de Vierdaagse gaat van start. Meer dan honderd jaar geschiedenis. De Vierdaagse wandelaars bezochten in 1912 voor het eerst Nijmegen. Zij vonden onderdak in de Prins Hendrikkazerne op het Molenveld: het hoofdkwartier van de Koloniale Reserve. Dit was de eerste keer dat de Prins Hendrikkazerne gastheer was van de Vierdaagse.

Wandelaars in uniform, gladiolen, het blarenbal en, tot 2012, de Vlaggenparade. Militaire symbolen zijn onlosmakelijk verbonden met de Vierdaagse. De Vierdaagse heeft dan ook zijn wortels in de militaire marstraditie die eind negentiende eeuw ontstond. Toen in 1898 in Nederland de algemene dienstplicht werd ingevoerd, schrokken de drilsergeanten zich een hoedje (zie tropenhoedje) vanwege de slechte conditie van de Nederlandse jongemannen. Tijd om daar iets aan te doen.

Het ontstaan van de Vierdaagse

In 1908 richtten enkele invloedrijke burgers met een militaire achtergrond in Den Haag de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding (NBvLO) op. De NBvLO organiseerde in 1909 de eerste Vierdaagse mars (op 15 plekken in het land!).

Vanaf 1910 zou de organisatie het vertrekpunt beperken tot 1 stad. Tussen 1910 en 1925 waren dat echter nog verschillende steden die elkaar beconcurreerden om dat voorrecht. Het zou tot 1917 duren voordat Nijmegen voor het eerst Vierdaagse vertrekpunt was. En tot 1925 voordat Nijmegen het alleenrecht op de Vierdaagse wist te verwerven en dat ook vasthield.

Koloniale Reserve

De Koloniale Reserve was het opleidingscentrum van het Oost-Indische leger: een aparte Nederlandse krijgsmacht in Nederlands-Indië. Vanaf 1933 stond dit leger bekend als het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Het bracht in de loop van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw de hele Indonesische archipel onder Nederlands gezag. Kolonialisme dus.

De Koloniale Reserve werd in 1890 opgericht en vanaf 1891 was er een vestiging in Nijmegen.

Prins Hendrikkazerne

In 1911 werd de Prins Hendrikkazerne in gebruik genomen. Het was voor zijn tijd een zeer modern gebouw met mooie voorzieningen. Bijvoorbeeld:

• douches
• badkuipen
• elektriciteit

Vierdaagse en Koloniale Reserve

Militaire marsen dienden twee doelen:

1. de conditie van soldaten verbeteren
2. met mooie uniformen en sportiviteit een positief imago uitstralen

Vanwege de militaire marstraditie liet de Koloniale Reserve zijn mannen deelnemen aan de Vierdaagse toen deze in 1909 ontstond.

Nijmeegse Vierdaagse

Hoe kwam de Vierdaagse voor het eerst naar Nijmegen?

• De eerste voorzitter van de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding (NBvLO), kolonel Bisschoff van Heemskerck, was ook garnizoenscommandant in Nijmegen. Mogelijk heeft hij een goed woordje gedaan voor Nijmegen.
• De mooie voorzieningen van de nieuwe Prins Hendrikkazerne zorgden ervoor dat de deelnemers van de Vierdaagse van 1912 in luxe ontvangen konden worden.

Wandelaars voelden zich in 1912 meer dan welkom in Nijmegen. De Vierdaagse startte dat jaar vanuit Utrecht, maar in plaats van daar terug te keren deden de wandelaars op dag drie en vier Nijmegen aan. Zij overnachtten na dag drie in de kazerne en konden rekenen op:

• Eten in het verblijf van de onderofficieren: soep, aardappelen, groente, vlees en pudding.
• Douches en badkuipen.
• Slaapzalen.

Op de vierde dag werden de wandelaars na hun terugkomst in de kazerne ontvangen met gedekte tafels, bloemen, bier en een feestelijke prijsuitreiking. In 1912 deden 95 man mee met de Vierdaagse, waarvan er 90 de eindstreep haalden.

Vierdaagse en de Prins Hendrikkazerne

Vanwege de goede faciliteiten vond de NBvLO Nijmegen een goede stad om de Vierdaagse te houden. De wandelaars verbleven graag op de Prins Hendrikkazerne. Het gevarieerde en aantrekkelijke landschap rondom Nijmegen versterkte de aantrekkingskracht alleen maar.

De Prins Hendrikkazerne droeg bij aan het positieve imago van Nijmegen als gastheer. Het militaire terrein bood:

• Voedsel en onderdak voor deelnemers.
• Een mooie intocht (met toeschouwers!).
• Het muziekkorps van de Koloniale Reserve introduceerde de traditie om wandelaars muzikaal te onthalen. Een traditie die door andere muziekkorpsen werd voortgezet toen in 1926 het korps van de Koloniale Reserve werd wegbezuinigd.
• De Vlaggenparade (tussen 1928-1937). Eerst op het binnenterrein van de kazerne, na 1931 bij het NBLO-tentenkamp op het Molenveld. Vanaf 1938 ging de Vlaggenparade naar de Wedren en tussen 1951-2012 vond het in het Goffertstadion plaats.
  Op zondag 17 juli 2016 keerde de Vlaggenparade even terug in de vorm van een straatparade (omroepgelderland.nl).
  
• Ruimte op het Molenveld aan tentenkampen voor deelnemers toen het evenement vanaf 1928 steeds groter werd.

Enkele jaartallen

1917: Nijmegen eerste keer vertrekpunt Vierdaagse

1920: Rondje Nijmegen
In 1920 was er voor het eerst een volledige route rondom Nijmegen. Wandelaars vonden behalve in de Prins Hendrikkazerne ook onderdak in Infanteriekazernes I en II (de latere Krayenhoff- en Snijderskazerne).

1922: Blarenbal
In 1922 vond het eerste Blarenbal plaats in de kantine van de Prins Hendrikkazerne. Het begin van een Vierdaagse traditie.

1925: Nijmeegse Vierdaagse
Vanaf 1925 werd de Vierdaagse elk jaar in Nijmegen georganiseerd. De Prins Hendrikkazerne was zowel het begin- als het eindpunt.

1928: Vlaggenparade
In 1928 vonden de Olympische Spelen plaats in Amsterdam. Dit was de aanleiding om ook de Vierdaagse internationaal te maken. Dat wil zeggen: ook wandelaars uit andere landen waren voortaan welkom. De Vlaggenparade werd voor het eerst gehouden op de binnenplaats van de Prins Hendrikkazerne.

Vierdaagse voor iedereen

Vanaf het begin was de Vierdaagse bedoeld voor zowel soldaten als burgers. Toch liepen lange tijd meer militairen dan burgers. De eerste vrouw nam in 1913 deel.

Sinds 1928 is de wandeltocht ook toegankelijk voor buitenlanders en groeide het aantal deelnemers. Van 1155 in 1928 tot 4581 in 1938 en 9104 in 1951. Het werd alleen maar meer. Tijdens de honderdste editie van 2016 gingen 47166 mensen van start.

Einde van de Koloniale Reserve

De Koloniale Reserve bestond na de Tweede Wereldoorlog niet meer: de Prins Hendrikkazerne viel toen rechtstreeks onder het KNIL. Het werd een KNIL-centrum voor uit Nederlands-Indië terugkerende soldaten. En het was nog steeds een opleidingscentrum voor burgers die dienst wilden nemen in het KNIL. Tot het KNIL, nadat Nederland Indië Indonesië was geworden, in 1950 opgeheven werd.

De Prins Hendrikkazerne was er nog wel, maar de wandelaars verbleven direct na de Tweede Wereldoorlog niet meer op het Molenveld, maar in scholen en instellingen.

De Prins Hendrikkazerne heeft nog lang een militaire functie gehad, maar tegenwoordig is het een asielzoekerscentrum.

Invloed op de Vierdaagse

Toch is de invloed van de Koloniale Reserve en haar kazerne op de huidige Vierdaagse nog steeds zichtbaar:

• tentenkampen
• de vlaggenparade (tot 2012)
• intocht met muziek
• bloemenhulde met gladiolen
• blarenbal

Op naar de tweehonderd jaar!

100 x Vierdaagse – Toen en nu

Omroep Gelderland maakte een vierdelige serie over meer dan honderd jaar Vierdaagse.
Ik had de eer om aan aflevering twee een bijdrage te leveren (5:28-8:17):

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=gg4Vw48dGxA[/youtube]

Bekijk alle afleveringen op de site van Omroep Gelderland (omroepgelderland.nl)

Bronnen

Huis van de Nijmeegse geschiedenis (huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl)

Verhoeven, Clemens, De bakermat van de Vierdaagse, in Nijmeegs Katern 22 (2008), nr. 2, p. 24-29.

Verhoeven Clemens, De Vierdaagse, Het grootste evenement van Nederland (Nijmegen 2009)

Verhoeven, Clemens, Het vergeten korps. De geschiedenis van de Koloniale Reserve (Nijmegen 2012)

Wachelder, Tim, De Koloniale Reserve in Nijmegen (2008)

[bol_product_links block_id=”bol_578d526ce4b96_selected-products” products=”1001004011833447,9200000011845692,9200000059987277″ name=”Vierdaagse geschiedenis” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FF8E1C” border_color=”D2D2D2″ width=”600″ cols=”3″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]